ONYNS’Y SO’Z

Birey’ler Qudai’dan bala tilei’di. Ol balany ne qylady? O’lsem ornymdy bassyn dei’di, artymnan Quran oqysyn dei’di, qartai’g’an ku’nimde asyrasyn dei’di. Osydan basqasy bar ma?

Balam ornymdy bassyn demek ne so’z? O’zin’nen qalg’an du’ni’e i’esiz qalar dei’sin’ be? Qalg’an du’ni’enin’ qamyn sen jemek pe edin’? O’lip bara jatqanda o’zgeden qyzg’anyp ai’tqanyn’ ba? O’zgege qi’mai’tug’yn senin’ ne qylg’an artyqs’a ornyn’ bar ma? Balanyn’ jaqsysy – qyzyq, jamany – ku’i’ik, ne tu’rli bolaryn bilip suradyn’. Du’ni’ede o’zin’nin’ ko’rgen qorlyg’yn’ az boldy ma? O’zin’nin’ qylg&rs ... Читать дальше »

TOG’YZYNS’Y SO’Z

Osy men o’zim – qazaqpyn. Qazaqty jaqsy ko’rem be, jek ko’rem be? Eger jaqsy ko’rsem, qylyqtaryn qostasam kerek edi. Y’a’. a’rnes’ik boi’larynan adam jaqsy ko’rerlik, i’a ko’n’ilge ti’i’anaq qylarlyq bir na’rse tapsam kerek edi. Sony ne u’mit u’zbestikke, ne onysy bolmasa, munysy bar g’oi’ dep, ko’n’ilge qy’at qyly’g’a jaratsam kerek edi, on’dai’ym joq. Eger jek ko’rsem, so’i’lespesem, ma’jilistes, syrlas, ken’estes bolmasam kerek edi, tobyna barmai’, “ne qyldy, ne boldy?” demei’ jaty’ kerek edi, ol mu’mkin bolmasa, bulardyn’ ortasynan ko’s’ip kety’ kerek edi. Bulardy jo’ndei’min dey’ge, jo’ndeler, u’i’re ... Читать дальше »

SEGIZINS’I SO’Z

Osy aqyldy kim u’i’renedi, nasi’hatty kim tyn’dai’dy?

Birey’ – bolys, birey’ – bi’. Olardyn’ aqyl u’i’renei’in, nasi’hat tyn’dai’yn degen oi’y bolsa, ol oryng’a sai’lanyp ta ju’rmes edi. Olar o’zderi de u’zdik kisimiz, o’zderimiz birey’ge u’lgi berip, aqyl ai’tarlyqpyz dep sai’landy. O’zderi tu’zelip jetken, endi eldi tu’zerligi-aq qalg’an. Ol ne qylyp tyn’dasyn ja’ne tyn’dai’yn dese de qoly ti’e me/ basynda o’zindik jumysy bar: ulyg’ymyzg’a jazaly bolyp qalamyz ba, eldegi buzaqylarymyzdy bu’ldirip alamyz ba, i’aki’ o’zimiz s’yg’yndap, s’yg’ynymyzdy toltyra almai’ qalamyz ba? – degen ebine qarai&rs ... Читать дальше »

U’ME

U'lken, ay’yr, ko’lemdi jumystardy ay’yl, ry’ adamdary “bir jen’nen qol s’yg’aryp” bas qosyp, ko’ps’ilik bolyp, birigip atqarady. Sonyn’ biri – u’me. A’sirese qysqa mal azyg’y u’s’in jems’o’p dai’yndag’anda mal i’esi jigitterdi u’mege s’aqyrady. Qary’ly azamattar bel oraqtaryn s’yn’dap, qai’rap iske kirisedi. 20-30 jigit qatarlasa turyp oraq tartady. Bir ku’n is’inde birnes’e tonna s’op s’abylyp a’ri ji’nalyp alynady. U’mege et asai’myz degen bala-s’ag’alar da, ko’n’il ko’teretin a’ns’I, ku’i’s’I, jyrs’ylar da kelip o’ner ko’rsetip, jurt bir serpilip qalady. U’me – ujymdasqan en’bek toi’y. ... Читать дальше »

TY’LAQ S’AS’Y’

Halqymyzdyn' a’rbir is, s’ary’anyn’ bastaly’, ai’aqtaly’ sa’tin jai’ o’tkizbei’, ony atap o’tip ja’ne sog’an sa’i’kes a’det-g’uryptar, yrymdar jasap otyrg’an. Sonyn’ biri – jurttyn’ ba’ri bile bermei’tin ty’laq s’as’y’ salty. Muny ko’binese a’i’elder jasai’dy. Ki’iz, tekemet basatyn u’i’ og’an qatysatyn a’i’elderge ju’n sabar aldynda “ty’laq s’as’y’yn” s’as’yp, tamaq beredi. Bul salt ju’ndi sabap bolg’annan kei’in de qai’talanady.

a’zirlegen

... Читать дальше »

“TEN’SERIK”

Buryn s’o’p dai’yndag’anda bai;lar jurtty u’mege s’aqyrady. Kei’de a’r adam o’z i’giligindegi jerdin’ s’abyndyg’yn (s’o’bin) “ten’serikke” beredi. I’ag’ni’ jigit jaldap s’abylg’an s’o’ptin’ jartysyn sol alady. Jaldang’an adam s’o’pti mezgilinde s’ay’yp, s’o’melep beredi. Jer i’esi kelisim boi’yns’a ti’isti u’lesin bo’ledi nemese sog’an lai’yqtap mal da beretin bolg’an. “Ten’serik” da’stu’rine eki jaq ta adal istep, a’dil bo’ly’ge tyrysqan.

a’zirlegen

< ... Читать дальше »

SAI’ATS’YLYQ

Sai’ats’ylyq, i’ag’ni’ qus salyp, an’ ay’layl o’neri de qazaq o’mirindegi si’rek kezdesetin qyzyqty salt. Mundai adamdy ‘qusbegi” dep atai’dy. Qustyn’ “tilin” biletin ja’ne onyn’ minez-qulqyn, jan-du’ni’esin, qasi’eti men tabi’g’atyn biletin adamdar buryn ko’p bolg’an. Olar qazir de bar, biraq si’rek kezdesedi. Qusbegiler ko’binese bu’rkit, las’yn, sun’qar, qyrgi’, tui’g’yn, i’telgi si’i’aqty jyrtqys’ qustardy ustap an’g’a salyp bay’li’dy. Munyn’ birnes’e qyr-syry, qupi’i’a-qyzyg’y da o’te ko’p. qusbegiler men an’s’ylar ko’binese bu’rkit ustai’dy. Syr-si’patyna qarai’ og’an ... Читать дальше »

NA’ZIR

Ku’rdeli jumys bastag’anda (ai’talyq, egin salg’anda, sy’ keltiry’ u’s’in aryq qazg’anda, u’i’ salg’anda) buryn a’r adam “ta’n’irim, isimdi on’dai’ ko’r”, “qai’yrly ete ko’r” dep “na’zir” jasag’an.

"Nazi'r" degenimiz ay’yldas adamdaryn s’aqyryp, bir malyn soi’yp o’zinin’ bastag’aly otyrg’an isinin’ ma’n-jai’yn ai’typ a’ry’aqtarg’a dug’a oqytyp, ko’ps’ilikten bata tilei’di. “Ko’p tilegi ko’l” degendei’ ji’nalg’andar og’an “Allah ri’za bolsyn”, “tilegin’ qabyl bolsyn”, “isin’ on’g’a bassyn” degen si’i&rsquo ... Читать дальше »

AN’S’YLYQ

An' ay’lay’ – erteden qalyptasqan salt. A’ri’ne, tirs’ilik, tabys u’s’in an’s’ylyq quratyndar bar. Biraq an’s’ylyq s’yn ma’ninde sergektik, bilimpazdyq si’i’aqty ko’ptegen qasi’etterdi us’tai’tyn tamas’a o’ner mektebi dese de bolady. Us’qyr at, ju’i’rik tazy, qyran bu’rkit, ken’ dala, tamyljyg’an tabi’g’at – ba’ri-ba’ri de an’g’a s’yqqan er jigitke bul du’ni’enin’ syn qyzyg’yn syi’lag’andai’ ko’n’ildi k’otere tu’sedi. Osyndai’da qasqyr sog’yp, tu’iki, qarsaq aly’ an’s’y o’mirinin’ tamas’a jemisti, umytylmas sa’ti. Qan’jyg’asy qandang’an ol ay’ ... Читать дальше »

ТӨРТ ТҮЛІКТІ ТҮГЕНДЕСЕК

ЖЫЛҚЫ – МАЛДЫҢ ПАТШАСЫ

• Қамбар ата – жылқының пірі, иесі әрі киесі.
• Құлын, құлыншақ – жылқы төлі.
• Жабағы – бір жылға дейінгі төл.
• Тай – екі жастағы жылқы.
• Құнан – үш жастағы жылқы.
• Құнажын – үш жастағы ұрғашысы.
• Байтал – төрт жастағы ұрғашысы.
• Сойтал – төрттен асқан ұрғашысы.
• Дөнен – төрт жастағы еркегі.
• Бесті – бес жасар еркек жылқы.
• Айғыр – аталық жылқы.
• Сәурік – жас айғыр.
• Бие – аналық жылқы.
• Құлық – алғаш құлындаған бие.
• Қысырақ – үйірге алғаш қосылған жас мал.
• Мама бие – көп құлындаған жуас бие.
• Бедеу – құлындамайтын жылқы.
• Ат – ақталған (кестірілген) еркек жылқы, мініс ат. Мініс аттары жалпы ... Читать дальше »

АТ ӘБЗЕЛДЕРІ ЖӘНЕ ЖЕГІН ТҰРМАНДАРЫ

• Ат әбзелдері – атқа міну және жегу үшін пайдаланатын ер-тұрмандары мен жабдықтары.
• Ер-тұрман – салт мінетін ат тұрманының жалпы атауы. Оған ер, тоқым, жүген, ноқта, айыл, өмілдірік, құйысқан, қамшы, тұсамыс, шідер т.б. жатады.
• Ер – әбзелдің негізгі ағаш тұғыры (бөлігі). Ол екі қастан (алдыңғы және артқы), екі қапталдан, белағаштан тұрады. Қазақы ер, құранды ер, шошақ бас ер, үйрек бас (құс бас) ер, қазық бас ер, қозы құйрық ер т.б. түрлері болады. Рулық белгісіне қарай алтай ер, найман ер, үйсін ер, керей ер, адай ер, қызай ер т.б. деп те бөлінеді. Сапасына қарай алтын ер, күміс ер, сондай-ақ, еркек және әйел ері де болады.
• Өмілдірік – ер кейін кетпес үшін аттың омырауына шеттік арқылы тағылатын әсемделген, шекетулеген өте сәнді әбзел.
• Құйысқан – ер ат мойнына кетпес үшін ат құйрығы астынан екі жамбас арқылы ер шеттіг ... Читать дальше »

ШЕБЕРЛЕР ШЕШІМІН ТАПҚАН

• Металдан – алтын, күміс, мыс, жез, алюминий, қаңылтыр, қорғасын.
• Ағаштан – емен, үйеңкі, қайың, тал, арша, тобылғы.
• Аслы тастар – айтас, жақұт (яхонат), лағыл (рубин), інжу (коралл), маржан (жемчуг), ләулік тас, гауһар (бриллиант), мәрмәр (мрамор), беріктас (гранит), көріктас, құбылтас (александрит), құлпырматас (перламутр), меруерт, зүбаржат (хризолид), зертас (яшма), ақық (сердолик), жарқырауық (самоцвет), қыстас, жазағ, дүр (янтарь), жосатас (бояу), әктас, жұмсад, сутас (хрусталь), көктас (малахид), замартас, асфар (топаз), фируза (бирэза), опал, санбадат, цейлонтас, зумрет (изумруд), моншақ.
• Мал өнімдері – жылқы, қой сүйектері, мүйіз, тері, жүн, қыл, шуда, тарамыс, тұяқ.
• Маталар – сырт киімдік, жібек және түрлі маталар.
• Сырт киімдік, қымбат маталар – барқыт, тұқаба, берен, биқасап, бүлде, дүрия, қамқа, қойқын ... Читать дальше »