ТАТАУ

1. (көне) Арам, теріс пиғыл; жауыз ниет, ой; 2) Ақау, мін.

Мысалдар:

1. Алжаспай сөзді ағытып,

Есебін тауып үлгерген.

Ерегіскен олармен

Ажалы жетпей күнде өлген.

Қарадос, Өске, Бұдабай,

Серәлі, Садыр, Орынбай,

Татауы жоқ сөзінің

Шұбырған көштің жолындай.

(Базар жырау жырынан)

2. Тасбақа, түлкі, қарға, киік – төрті

Дос болды, бастарының аманында.

Сыйласты шын көңілмен бірін-бірі,

Болмады ойларының татау, кірі.

(Тұрмағамбет Ізтілеуұлы, Төрт дос)

3. Байманның өтірік айтады дерлік түрі жоқ. Қасы-көзі, аузы бәрі татаусыз сайрап шын айтып тұрған тәрізді.

(Ж.Аймауытов, Күнікейдің жазығы)

4. Жас сұлтанның лыпыған жүрдек жорғадай татаусыз көңілі тағы да кібіртіктейді. Бірақ, көп ұзамай көзіне қайтадан жылт ойнады. Езуіне күлкі жүгіріп, өзінен өзі жымиып қояды.

(Ә.Кекілбаев, Үркер)

 

ТІН

1. Арқан жібінің бір талы; 2) Мән, мағына, гәп; 3) (биол.) Жасушалар жүйесі, ұлпа түрі.

Мысалдар:

1. Араларында бір тіні ақ, бір тіні қара жіптен білектей ғып өрген қол арқан жатты.

(Ә.Кекілбаев, Үркер)

2. Жасынан бір тіні кем болып өскен жетім, көрінген адамға айтатыны сол: «Мен жетім, жені қорға» дейді. Бейшараның мақалы бұл...

(Х.Есенжанов, Ағайынды Жүнісовтер)

3. Нұрлан ақынның суреткерлік өнерінің негізгі тіні – адалдық. Бағзы заманнан ақын біткен аласұрып арашашы болған адалдықтың зұлымдықпен жекпе-жек әлі итжығыспен келеді. (Ф.Оңғарсынова, Қырдың қырмызы бояулары)

4. Жүйке тіні нейрондар мен нейроглия жасушаларынан құралады. Оларға тән қасиет – қозғыштығы және қозу өткізгіштігі болып саналады.

(«Қазақстан» ұлттық энциклопедиясынан)

 

КІБІСЕ ЖЫЛ

Толық жыл. Хижри (араб) жыл санауы бойынша 355 күннен тұратын жыл. Ал Григориан жүйесінде әр төрт жыл сайын келетін, ақпан айы 29 күнге толатын жыл.

Мысалдар:

1. Яғни, жинақтап келгенде... үйде, дастарқан басында отырып есептегенде, жиыны, кібісе жылдардағы артық бір күнді қосып есептегенде – тура жеті мың жеті жүз алпыс тоғыз күн... ғұмыр кешіпті, соншама күн, соншама заман көз алдарында жүріпті, қисапсыз қызық көрсетіпті.

(М.Мағауин, Өлі мен тірі)

2. Мысалы күн қозғалысына негізделген күнқайыру түрлерінде (Бируни, Омар Хайам күнқайыруларында) де, ай қозғалысын арқау еткен ай жижрасы есебінде де кібісе жылдар орын алған. Түрлі заңдылықтарды ескере отырып белгілі фазаларды кібісе жылды қоса есептеу арқылы жыл бойындағы уақыт дәлдігі реттеліп отырады.

(Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі энциклопедиясы: 3-том)