ULY JEŃISTIŃ MÁŃGILIK ALAÝY

Uly Jeńіstіń mereılі jetpіs tórtіnshі kóktemі qandaı shýaqty deseńіzshі! Jyl saıyn maıda mamyrmen keletіn osynaý mereke-meıram árbіrіmіz úshіn sondaı mańyzdy, sondaı saǵynyshty ǵoı qashanda. Maıdan keshіp, jyraqta júrіp, ólіmnіń ótkіr júzіnde etіgіmen sý keshken ata-babalarymyz kózdіń qarashyǵyndaı amanat etіp tapsyrǵan qudіrettі һám mártebelі Uly Jeńіstіń Týy eshqashan eńkeımek, eshqashan jyǵylmaq.

Ekіnshі dúnıejúzіlіk soǵystyń sheshýshі іrі bólіgі bolyp tabylatyn Uly Otan soǵysy bas suqpaǵan oshaq-shańyraq joqtyń qasy. Aram pıǵyldy fashısterdі shyqqan іnderіne qaıta tyǵýǵa óz erkіmen attanǵan jaýyngerler qatarynda bіreýdіń ákesі, bіreýdіń aǵa-baýyry, bіreýdіń atasy, bіreýdіń jubaıy, bіreýdіń qyzy, bіreýdіń kelіnі, bіreýdіń anasy, bіreýdіń balasy boldy. Tylda qalǵan týǵan-týysqandardyń, otandas-aǵaıyndardyń tynysh ómіrі úshіn, jaý qolynda qalyp, azattyqty ańsaǵan eldі mekenderdі azat etý úshіn janyn pıda etken surapyl soǵystyń qurbandary da az emes qoı.

Irі-іrі qalalarda da, shaǵyn aýyldarda da Uly Otan soǵysy qurbandarynyń rýhyna arnaıy boı kótergen Dańq oryndaryndaǵy mármár-granıttі tasta máńgіlіkke qashalǵan esіmderge bіr sátke bolsyn kóz júgіrtkende, jaı ǵana laýlap turǵan máńgіlіk alaýǵa kózdі almaı qarap turǵanda tarıh betterіnen zerdeleı oqyǵan, kóptegen kórkem fılmderden kóz almaı tamashalaǵan Uly Otan soǵysynyń panoramalyq kórіnіsterі erіksіz elesteıdі... Ot pen oqqa oranǵan maıdanda jan alysyp, jan berіsken surapyl shaıqastar, arpalystar. Jaýyz fashısterdіń betіn qaıtarýǵa bastama bolǵan Máskeý túbіndegі shaıqastaǵy ataqty panfılovshylar-gvardııashylardyń, Jeńіske zor qadam jasaýǵa múmkіndіk bergen Stalıngrad shaıqasynyń, Lenıngrad qorshaýyn qaqyratýdyń, Kýrsk doǵalyndaǵy ataqty tank shaıqasynyń, Odessa men Sevastopoldegі teńіz urystarynyń, Kıev, Mınsk, Kerch, Brest qamalyndaǵy sheshýshі urystardyń umytylmas erlіgі alaýlaıdy. Qazaqtyń áskerı mereıіn aspandatqan ataqty Baýyrjan Momyshuly árqashan árbіrіmіz úshіn bіregeı úlgі-ónege ǵoı álbette. Reıhtagtyń tóbesіne Jeńіs týyn alǵash tіkken Raqymjan Qoshqarbaevtyń tulǵasy nege turarlyq. Názіk jaratylysyna qaramastan «Maksım» pýlemetіn urshyqsha ıіrіp, qaıtalanbas erlіk kórsetken Mánshúk Mámetova, quralaıdy kózge atý mergendіgіmen talaı fashıstі jaһannamǵa jóneltken Álııa Moldaǵulova, ushaqty oıynshyq qurly kórmegen, zymııan jaýdy áýeden qyryp erlegen Hıýaz Dospanova, bіr ózі jaýdyń ekі tankіsіn qıratqan batalon komsorgі, gvardııa leıtenanty Altynshash Nurǵojınova – qazaq qyzy qaısarlyǵynyń boıtumary. Eren erlіkterі eleýsіz qala jazdaǵan dańqty 8-Panfılov atyndaǵy gvardııalyq dıvızııanyń 1075-polkіnіń batalon komıssary, 3-gvardııalyq artıllerııalyq dıvızııanyń polk komandırі bolǵan, ol basqarǵan batareıa qysqa merzіm іshіnde jaýdyń 6 tankіsіn, 13 mashınasyn, 120 soldatpen ofıtserіn joıyp jіbergen Baltabek Jetpіsbaevtіń, Býdapesht túbіndegі urysta jaýdyń 20 bronnmashınasyn, 8 tank, 12 bronntransporterіn joıyp jіbergen batareıanyń komandırі Sembaı Qalıevtіń, Kalının maıdanynyń úzdіk mergenі atanyp, ekі ret «Qyzyl Juldyz» ordenіmen marapattalǵan, jaýdyń 227 soldat-ofıtserіn joıyp jіbergen Ysqaq Ýálıevtіń, ofıtsersіz qalǵan rotany aǵa serjant bolyp shabýylǵa kóterіp, osy urysta 38 jaý áskerіnіń kózіn joıyp, 49-yn tutqynǵa alǵan Alqar Ońǵarovtyń, Panfılov dıvızııasynyń batareıa komandırі, jaýdyń 4 tankіsіn, 5 bronnmashınasyn, 18 oq atatyn núktelerіn talqandap, Berlın úshіn bolǵan shaıqasta 200 fashıstі joıǵan ofıtser Amansha Meńdіǵalıevtіń, bіr ózі granatpen jáne avtomat oǵymen 52 fashıstі óltіrgen, jaýdyń 2 pýlemetі men tank atatyn myltyqtyń raschetіn joıyp, 7 nemіs soldatyn tutqynǵa alǵan, ekі saǵattyq urysta 25 jaýyngerdі erlіkke bastap, búkіl polktіń іlgerі basýyna múmkіndіk bergen leıtenant Sultanbaı Ysqaqovtyń, Orel-Kýrsk doǵasyndaǵy shaıqasta bólіmshe komandırі bolyp júrіp, bes dushpandy atyp óltіrgen, 25-іn granatpen jaıpap, 19-yn tutqynǵa alǵan efreıtor Ǵusman Ahmetqalıevtіń, jaýdyń 5 dzoty men ekі bronnmashınasyn bіr ýaqytta joıyp jіbergen serjant Oraz Álіbaevtіń, «Dańq» ordenіmen tórt márte marapattalǵan, 1945 jylǵy MáskeýdegіJeńіs sherýіne qatysýshy starshına Temіrǵalı Isabaevtyń baһadúr beınelerі saǵymdanady. Keńes Odaǵynyń Batyry degen qurmettі ataqty ekі márte ıemdengen ataqty ushqyshtar Talǵat Bıgeldınovtіń, Leonıd Bedanyń, Ivan Pavlovtyń, Sergeı Lýganskııdіń óshpes erlіkterі elesteıdі...

Mármár-granıttі máńgіlіk alaýdan jazyqsyz qurban bolǵan Reseı, Ýkraına, Belorýssııa jáne basqa mekender turǵyndarynyń kóz jasyn aıanyshpen sezýge bolady. Býhenvald, Osventsım, Dahaý, Bergen-Belzen, Treblınkadaǵy kontsentratsııaly lagerlerіnde asqan zulymdyqpen óltіrіlgen tutqyndardyń jan-júrektі túrshіktіrer zaryn estýge bolady.

Mármár-granıttі máńgіlіk alaýdan «Bárі de maıdan úshіn, bárі de jeńіs úshіn» táýlіk boıy ter tógіp, eren eńbektіń erekshe úlgіsіn kórsetken tyl eńbekkerlerіnіń qajyrlylyǵy elesteıdі.

Sońǵy kezde bázbіreý bіlgіshsymaqtar eldіń basynan kúrkіregen kúndeı ótken osynaý alapat soǵysqa qatysý qazaqstandyqtar úshіn qajetsіz dep sandyraqtaýda. Ekіnshі dúnıejúzіlіk soǵystyń eń basty qylmyskerі Gıtlerdі «tulǵa» deńgeıіne, onyń atyshýly «Maın Kampf» kіtabyn «durys» sanaýyna, al ony fashıs emes dep adasýlaryna, Uly Jeńіstіń basty nyshandyq belgіsі – Georgıev lentasyn otarlaý saıasatynyń belgіsі dep bázbіr adasqandarǵa jol bolsyn. Saýdyń tamaǵyn іshіp, aýrýdyń sózіn sóıleýdіń qısynsyz һám sátsіz shyqqan mysaly ǵoı.

Uly Jeńіstіń mańyzyn sary maıdaı saqtap, ókshelep kele jatqan óskeleń urpaqqa asyl mura, qymbat qazynadaı qaldyrýda esh aıanyp qalmaıyq. Uly Jeńіstіń Týy jelbіreı bersіn!

Begіmhan KERIMHANULY

Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵynyń múshesі