ҰЛТТЫҚ КИІМ-КЕШЕКТЕР

• Киім – адам киетін, денесін ыстық, суықтан қорғайтын бұйым.
• Тымақ – аң, мал терісінен жасалған қыстық бас киім.
• Бөрік – жиегіне аң терісін салған бас киім. Оны ерлер де, қыздар мен жас келіншектер де киеді. Төбесіне үкі қадап, сыртын әшекейлейді.
• Бөкебай – түбіттен тоқылған әйелдердің бас киімі.
• Тақия – қыздардың үкілеген, әсем тағымдар тағылған бас киімі.
• Қасаба – қымбат матадан тігілетін қыздардың бас киімі.
• Қалпақ – ер адамның киетін бас киімі.
• Төбетей – төбеге киетін шағын бас киім (жаздық).
• Құлақшын (малақай) – қыстық бас киім.
• Жалбағай – малшылардың жаздық бас киімі.
• Сәукеле – ұзатылатын қыздардың қымбат бас киімі.
• Сәлде – молданың басына орай салатын киім.
• Желек – сәукеленің немесе қыздар бас киімінің желке тұсынан төгіліп тұратын жібек мата.
• Жыға – дулығаның немесе бас киімнің желке тұсына мойынға су кетпеу үшін тағылған қалың мата.
• Күлапара – бас киімнің сыртынан су немесе қар түспес үшін қаптай киетін киім.
• Күндік – жаулықтың бір түрі, егде әйелдер басына орай тартады.
• Жаулық – тұрмыстағы әйелдердің басқа тартатын киімі.
• Кимешек – әйелдердің басын, иығын жауып тұратын киім.
• Біртартар – басқа тартатын орамал (әйел).
• Шалма – түбіттен ттоқылған ерлердің мойынсалғышы.
• Шәлі (салы) – әйелдердің басқа тартатын шашақты, сәндік орамал. Тоқуына қарай «бөртпе шәлі» деп те атайды.
• Жейде – іштен киетін ерлер киімі.
• Көйлек – әйел киімі.
• Киіт – құдалыққа ұсынатын киім, бұйым (кәде).
• Күрте – ерлердің жейде сыртынан киетін жұқа киімі.
• Кеудеше – жылылық үшін кеудеге киетін жеңсіз.
• Бешпет – ерлердің жазда киетін сырт киімі.
• Шапан – тізеден төмен түсетін қалың сырт киім. Қаптал шапан, қималы шапан, сырмалы шапан деген түрлері бар.
• Қамзол – әйелдердің көйлек сыртынан киетін киімі.
• Шекпен – су өтпес үшін киетін сырт киім. Ең бағалысы түйе жүнінен тігіледі.
• Жақы (құлын жақы, тай жақы) – жылқы терісін, жүнін сыртына қаратып тігетін кәделі киім.
• Жадағай – түйе жүнінен тоқылған астарсыз шапан.
• Тоң – аң, мал, қой терілерінен тігілетін жылы киімдер. Оның бірнеше түрлері болады. Мысалы, қырмызы тон, қамқа тон т.б.
• Тұлып – қыста тоңбас үшін киім сыртынан киетін кең киім. Қасқыр, қой терісінен тігеді.
• Ішік – қыста киетін сәнді киім. Аң терілерінен тігіледі. Сондықтан олардың қасқыр ішік, бота ішік, түлкі ішік, жанат ішік, күзен ішік, құндыз ішік, қоян ішік, қарсақ ішік, бұлғын ішік т.б. түрлері болады.
• Күпі – ішіне жабағы жүн салып сырыған шапан түрі.
• Кебенек – жауынды, боранды күні киім сыртынан киетін су өтпейтін киім.
• Белдемше – үй шаруасына белден байланатын алжапқыш. Ертеде осылай аталатын әйелдердің сәндік көйлектері де болған.
• Белбеу – киім сыртынан буынатын былғарыдан жасалатын бұйым. Мата белбеу де болады.
• Шалбар – ерлердің балақты іш киімі.
• Дамбал – ұзын балақты іш киім.
• Лыпа – балақсыз іш киім.
• Жарғақ шалбар – тықыр теріден тігілген шалбар.
• Тері шалбар – қыста жүнін ішіне қаратып тігілген шалбар.
• «Иткөйлек» - жаңа туған нәрестеге кигізетін жөрмеп тіккен көйлекше.
• Етік – былғарыдан тігілетін қонышы ұзын аяқ киім.
• Саптама етік – байпақ салып киетін қысқы етік.
• Байпақ – етік ішінен киетін киізден тігілген аяқ киім.
• Жым етік – өкшесі аласа қисық табан етік.
• Шоңқайма етік – еркекке де, әйелге де арналған биік өкше түрлі-түсті жіппен әдіптелген сәнді етік.
• Ұлтарма – жұмысқа киетін оңай тігілетін етік түрі.
• Кебіс – былғарыдан қонышсыз тігілетін аяқ киім.
• Мәш (мәсі) – кебіспен киетін қонышты, өкшесіз аяқ киім.
• Шоқай етік – жұмысқа киетін аяқ киім.
• Ұлтарақ – аяқ киім ішіне жылылық үшін салынатын киіз.
• Шұлық – жалаң аяққа киетін жүннен тоқылатын киім.
• Шәрке – жазда киетін жұқа аяқ киім.
• Сандал – үсті ашық жаздық.
• Шұлғау – етік, мәсі ішінен аяққа орайтын жұмсақ мата.
• Пима – жүннен басылған жылы, қыстық аяқ киім.
• Қолғап – қоолға киетін киім (қыста немесе жұмыста).
• Түйме – киім өңірін қаусырғанда бекітетін бұйым.
• Құрысқақ – тымақ желкесін төбесіне іліп бекітетін ағаш тиек.

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі