Ғ.СЛАНОВ / АСАУ АРНА

 Жақаш – Шукарь атай да, Санчо-Панса да емес. Бәрі де қарапайым халықтан шыққанымен, бұл оларға бүтіндей антипод. Бай күймесін айдауды тағдырдың өзіне мәңгілік аманатындай сезінген, бар арман-үміті иегінің астында ғана, көзге түсе алмай қор болған, мысқалдай биліктен жарты өмір рахат табатын адамдардың бір сілемі.

В.Белинскийдің “1847 жылғы орыс әдебиетіне көзқарас” дейтін әйгілі мақаласында мынадай бір жолдар бар еді: “Біреуден алған киіммен ажарланып, менменсіген қарға туралы не айтуға болады? Ондай менмендік ақылға әрдайым жат және көбінесе тексіздердің бойындағы кемшілік... Байқасаңыздар, помещиктің малайы мұжықты мейлінше қорлайды, ал іс жүзінде мұжық одан әлдеқайда жақсы, мейірімді, адам дәстүрлі! Малайға бұл менмендік қайдан келді? – Оған қожасының жаман мінезі жұқты, сондықтан да ол мұжықтан әлдеқайда білімдімін деп ойлайды. Топас адам әрқашан сыртқы сәулетті білім деп санайды”.

Бұл жолдардың Жақашқа, әрине, жарым-жартылай болса да қатысы бар. Жақаш менмен емес, бірақ қолына бір билік тисінші, көкірегінде оның да желі бар. Жақаш ешкімді қорламайды, бірақ реті келген жерінде өзінің құдіретін көрсетіп қалуға құмар. Жақаш өзін-өзі асып бара жатқан білімдімін деп те ойламайды, бірақ осы сыртқы сәулетке ет жүрегі елжірей қарайды, жүзіне нұр жүгіреді.

Жақаштың өріссіз, бір тұтам аңғал, балаң қылығына күлмейсің, қорланасың. Бұл – оның мінезі, тіршілігі, жеткен жері, жетер биігі. Ғ.Сланов әзілмен болса да осында жатқан ащы шындықты дәл берген.

Бірақ, қысқа жіп күрмеуге келмей қалды. Өзінің табиғи бір болмысымен жарқырап бір көрінген осынау қызық характер “Асау арна” романында сом тұлғаға ұласа алмады. Жақаштың көркем шығарманың кейіпкері ретіндегі тағдырын жазушы қас-қағымдық бір уақиғаға айналдырып жіберді.

Осы заман тақырыбына жазылған қазіргі қазақ романдарындағы бірақ кейіпкерлердің мінезі де міне дәл осы Жақаш мінезі іспеттес: барар жері, басар тауы – иек асты, арман-үміті бір тұтам. Мықтағанда, сәтті характер дегендеріңіздің көпшілігі де осынау Жақаштай көркемдік тағдыры шарт кесілген тұқыл тұлғалар боп келеді.

Ал бүгінгі заман тіршілігіне арналған романдардың қайсыбірін, тұтас алғанда, адамдар тағдыры терең, жан-жақты ашылған кесек характерлі, дара кейіпкерлі романнан гөрі, көбіне жалпы өмір көрінісіне құрылған тақырыптық роман деп бағалау орынды. Заман тынысын, өмір шындығын аңғартар кейбір жеке-жеке уақиғалар тізбегінде бір-жар қырымен көзге түсіп, көкірегіңде ізгіліктің жылт еткен бір ұшқынын қалдырар, немесе өшпенділік пен ызаның сұп-суық ызбар табын басатын жақсылы-жаманды кішігірім мінез көріністерін ғана көңілге медеу тұтып жүрміз. Әйтпесе, негізінен алғанда қазіргі қазақ романдарында характер деп жүргеніміздің образы кейде тіпті характер емес, жік-саяғы бөлінбеген, өзіндік, ерлік, адамдық мінез тұтастығы жоқ, еңсесін көтере алмай езіліп, жанбай жатып өшкен жансыз бейнелер.

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

Ақсу қаласының №2 ЖОББ мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі