МАНСҰҚ

1. Жоққа шығару, жаратпау, бас тарту, тәрк ету (көбіне етістік тудырушы сөздермен тіркесіп қолданылады);

2. Жарамсыз, қолдануға жарамайтын.

Мысалдар:

1. Бұрынғылардың «тұрмысты сана билейді» деген пікірін Маркс мансұқ еткен.

(Ж.Аймауытов, Маркс не дейді?)

2. <...> айқын нәрселерден мысал келтіріп, көзге көрсетіп, қолға ұстатқандай қылмаса, өзі де тастым демейді. Ғылымның мұндай бекітіп шығарған жолдарын дәлелсіз мансұқ қылуға болмайды.

(М.Әуезов, Қайсысын қолданамыз?)

3. Мансұқ қып елін, жерін де,

Не тағдыр айдап өтті екен?!

(М.Мақатаев, Шекарада)

4. Абай — барометр. Абайды мансұқтаушы — ұлттың шіріген жұмыртқасы.

(Ш.Мұртаза, Қызыл жебе: 4 кітап)

5. Кеше әулие, бүгін жын, бәрі мансұқ,

Қымызы жоқ сабадай қалған қаңсып.

(Ғ.Қайырбеков, Көнсадақ)

ҚОТАРУ

1. Сұйық затты бірден аудара құю;

2. Тез ішу, жұта салу;

3. Аудару, тәржімелеу (линг.)

Мысалдар:

1. Ыдысысың параның,

Қотара құйса толмайтын.

(Д.Бабатайұлы, Ыдысысың параның)

2. Мені сиырын күтуге, пешке жағатын тас көмірді үйге кіргізуге, су қотарып алуға, андай-мұндайға жұмсайтын болды.

(С.Сейфуллин, Мен қалай жаздым)

3. <...> бүкіл үй ішіміз боп үміт артып отырған бар сүтті қарнына қотарып құйып алған.

(Б.Соқпақбаев, Әріппай мен көкжал қасқыр)

4. Қотарып бір теңізді бір теңізге

Бағынтып алдық біздер табиғатты.

(Т.Жароков, Түр, оқушым, құлағыңды)

5. Түрікмен тілінен қазақшаға әрпін қуалай қотарсақ, түсініксіз бірдеңе болып шығар еді.

(М.Әлімбаев, Өрнекті сөз — ортақ қазына)

6. Ақын тарихи тақырыпқа, тарихқа бойұрғанмен сөзуарлыққа, архив қотарған әсіре білімдарлыққа ұрынбайды.

(Ә.Кекілбайұлы, Өлең көкжиегі)

САҚИ

Жомарт, мәрт, қолы ашық.

Мысалдар:

1. Ісіне бұл заманның болдым құса,

Бозбала, шамаң келсе, маған ұса (ұқса).

Ерігіп мен үйімде ішім пысып,

Бір сақи, бір сараңды қылдым қыса (қисса).

(Мәшһүр Ж.Көпейұлы, Жантемір қажы)

2. «Бай да, сақи да, патша да, батыр да, шешен де — бәрі де ақырында бір өлмек».

(А.Байтұрсынұлы, Әдебиет танытқыш)

3. Кім мықты дүниеде? Адам мықты!

Сақи жер жаңалықты содан күтті.

(Қ.Мырзалиев, Кім мықты дүниеде)

4. Барынша сақи атануға тырысатын Бөкеннің өзі де ат құрғатқан емес, Қараштың ақсақалдары біраздан соң қайтадан келгіштеуді көбейтті.

(Ә.Кекілбайұлы, Шыңырау)

баспаға әзірлеген

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі