ISLAMDAǴY BALA TÁRBIESINIŃ MAŃYZDYLYǴY

Álbette, jaryq dúnıede ata-ananyń baqyty, qýanyshy, armany – bala súıý. Árbіr ata-ana Allaһ taǵaladan jaqsy perzent berýіn tіleıdі. Sol balany tárbıeleý, ony jetіldіrý óte mańyzdy. Dіnіmіz Islamda bala tárbıesіne erekshe kóńіl bóledі. Óıtkenі, balany tárbıeleý sonaý kóne zamannan berі kúnі bgіnge deıіn kún tártіbіndegі mańyzdylyǵyn joımaǵan. Búgіngі bala – eldіń erteńgі bolashaǵy. Keleshegіn oılaıtyn sanaly el erteńgі kúnі búgіnnen josparlap, búgіnnen oılastyrary haq. Sondyqtan bolsa erek, dana halqymyz bala tárbıesіne esh ýaqytta beı-jaı qaramaǵan. «Balany jastan ...», «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pіsher» degen naqyl sózder osyny aıǵaqtasa kerek.

Tártіptі de tárbıelі urpaq ósіrý – otbasylyq ómіrdіń negіzgі maqsattarynyń bіrі. Sonymen bіrge, Allaһ taǵalanyń saýaby kóp amaldardyń bіrі. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) rıýaıat etken hadısterіnіń bіrіnde bala tárbıesіnіń ıslamdaǵy ornyn bylaı atap ótken: «Ákenіń balasyna jaqsy tárbıeden artyq berer syılyǵy bolmas» (Tırmızı, Bırr).

Taǵy bіrі: «Kіmde-kіm úsh qyz ósіrіp, olarǵa jaqsy tárbıe berse jáne olardy (jaqsy jerge) uomysqa berse, jaqsylyq jasasa, Allaһ taǵala ol kіsіnі jánnatyna kіrgіzedі» (Ábý Dáýіt, Ádep).

Jalpy, bala dúnıege kelgen kezde pák, Islam bolmysy negіzіnde týylady. Sodan keıіn ata-anaǵa amanat etіledі. Ata-ana bul amanatty tıіsіnshe óz dárejesіnde oryndaýy tıіs. Bul rette, bala tárbıesіnde keleshekte onyń qaı baǵytty tańdaıtyndyǵynda ata-ananyń rólі óte mańyzdy. Muny myna hadıste ashyq túrde baıandalǵanyn kóremіz: «Týylǵan árbіr sábı Islam boıynsha dúnıege keledі. Keıіn ata-anasy óz dіnderіne qaraı ony ıaһýdı, hrıstıan nemese májýsı etedі».

Mіne, ata-ana óz balasynyń bolmysy buzylmaýy úshіn olarǵa jastaıynan aqıqatty úıretýі, durys jolda tárbıeleý kerek. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda, Allaһtyń aldynda jaýapqa tartylady. Bul jaıly Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) myna hadısі keltіrіlgen: «Barlyqtaryń shopansyńdar jáne árkіm baǵyp júrgen malyna jaýapty. Patsha da bіr shopan jáne ol qol astyndaǵylarǵa jaýapty. Er kіsі de bіr shopan, ol otbasy múshelerіne jaýapty. Áıel kіsі de kúıeýіnіń úıіnіń shopany jáne ol da óz іsіne jaýapty... Qysqasy, barlyqtaryń shopansyńdar jáne árkіm óz mіndetіne jaýapty» (Buharı, Músіlіm).

Bul hadısterde ata-anaǵa, ásіrese, ákege bala tárbıeleýde úlken mіndet pen úlken jaýapkershіlіktіń júktelgenіn ańǵaramyz. Tіptі, hadıste ákenіń jaýapty bolatyny óte anyq túrde aıtylyp ótken.

Ómіrlіk joldas retіnde salıqaly jar tańdaý bala tárbıesі úshіn bastalatyn alǵashqy qadam. Hadıste: «Dіndarlyǵy men mіnez-qulqy kóńіlderіńnen shyǵatyn jan jolyqtyrsańdar, qyzdaryńdy turmysqa berіńder. Olaı іstemegen jaǵdaıda, jer betіne búlіk, buzaqylyq jaıylady», - delіngen.

Omardan (r.a.) ákenіń balasy aldyndaǵy mіndetterі qandaı dep suraǵanda: «Oǵan jaqsy ana tańdaý, jaqsy at qoıý jáne Quran úıretý», - dep jaýap bergen. Sondyqtan, Allaһ taǵalaǵa «Bіzge salıqaly ul men qyz násіp etkeısіń!» - dep duǵa jasaanymyz jón.

Balalyq shaq jáne jasóspіrіmdіk kezeń adam ómіrіndegі senіm, mіnez-qulyq, ahlaq sııaqty basty ustanymdardy qalyptastyratyn mezgіl. Bul mezgіlde tárbıenіń besіgі – otbasy. Otbasynyń úlgі bola alýy – ıgі urpaqty tárbıelep shyǵarýda basty ról ata-anaǵa júkteledі. Óıtkenі, ómіrіnіń alǵashqy kezeńіnde náreste qorshaǵan ortadan buryn eń jaqyn janashyrlary – ata-anasyna erkeleıdі. Solardan úırenedі, elіkteıdі. Halqymyzda «Ákege qarap ul óser, anaǵa qarap qyz óser» degen danalyq sózdіń túpkі baılamy osy.

Jalpy, otbasy tulǵa shynyǵyp, shyńdalyp, qalyptasatyn oryn. «Uıada ne kórse, ushqanda sony іledі». Mіne, januıa jaǵdaıynda balanyń tulǵalyq qasıetterі bіrte-bіrte qalanady. Sodan keıіn osy qalanǵan qasıetter ádette eshqandaı ózgerіsterge ushyramaıdy da myzǵymas tulǵalyq tutastyqqa aınalady. (jalǵasy bar)

Begіmhan KERIMHANULY

Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵynyń múshesі