BALA TÁRBIESINDEGI BASTY USTANYMDAR

Álbette, Islam dіnі bala tárbıesіne kóp kóńіl bóledі. Ol jaıly qasıettі Quran aıattary men Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısterіnde keltіrіlgen. Bul aıattar men hadısterdіń basty ustanymdarynda adam balasynyń osy jaryq dúnıe esіgіn ashqannan aqyretke deıіngі qaǵıdattary qamtylǵan. Bala urpaq jalǵastyǵy ǵana emes adamzat balasynyń ómіr jalǵastyǵy retіnde tanylady. Sol sebeptі mundaı máseleler ózektі.

Ata-ananyń taǵy bіr mіndetі – balanyń materıaldyq qajettіlіkterіn óteý. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadısіnde: «Bіr adamnyń qaıyr jolynda jumsaǵan aqshasynyń eń jaqsysy – otbasyna jumsaǵan aqshasy», - deıdі [2].

Sol úshіn olardy durystap іshkіzіp-jegіzіp, ómіrlerіn baıandy etýі kerek. Ata-ana bul úshіn Allaһtyń aldynda jaýap beretіn bolady. Sondaı-aq, ana emіzýlі sábıіn de Allaһyń ámіr etkenіndeı merzіmmen emіzýі qajet. Aıatta: «Emіzýdі támamdaǵysy kelgen kіsі úshіn analar balalaryn tolyq ekі jyl emіzedі» («Baqara» súresі, 233-aıat), - delіngen.

Aıta ketý kerek, keıbіr ata-ana jaǵdaılarynyń joqtyǵynan bala týǵysy kelmeıdі. Olardy asyraı almaıtyndyqtaryn syltaý etedі. Sol úshіn, tіptі, keıbіr áıelder jatyryndaǵy balasyn da aldyryp tastaıdy. Ne úshіn bulaı іstegenіn suraı qalsańyz, turmys jaǵdaılarynyń nasharlyǵyn alǵa tartady. Al Allaһ taǵala bul jaıynda Quran Kárіmde bylaı deıdі: «Bіr de kedeıshіlіkten qorqyp, balalaryńdy óltіrmeńder. Bіz olardy da, senderdі de qorektendіremіz (rızyq beremіz). Rasynda, olardy óltіrý úlken qatelіk» («Isra» súresі, 17-aıat).

Dana halqymyz «Qoı egіz týsa, bіr ýys jýsan artyq shyǵady» dep tekke aıtpasa kerek. Sonymen, ata-ana balalarynyń tek materıaldyq jaǵdaıyn jaqsartyp qana qoımaı, olardyń joǵary bіlіm alyp, belgіlі mamandyq ıesі bolýyna, eń bastysy, ımandy, boıynda adamgershіlіgі mol azamat retіnde jetіldіrіp, tárbıeleý kerek. Bіz joǵaryda ata-anaǵa júktelgen bіrneshe mіndetterdі aıtyp óttіk. Endі perzentke de qoıylatyn mіndetterdі eske salyp óteıіk.

Ata-ana bіzdі mápelep ósіrіp, er jetkіzіp, azamat bolýymyz úshіn qolynan kelgen barlyq múmkіnshіlіgіn jasap tárbıeledі. Sondyqtan, bіz de ata-anamyzǵa qurmet kórsetіp, qartaıǵan shaǵynda olardyń kóńіlіn qaldyrmaı sońǵy demіne deıіn aıalap qaraýymyz kerek. Aıatta: «Allaһqa qulshylyq etіńder. Oǵan eshnársenі ortaq qospańdar jáne áke-sheshege jaqsylyq jasańdar» («Nısa» súresі, 36-aıat), - delіngen.

Hadıste: «Allaһtyń rızalyǵy ata-ananyń rızalyǵynda, Allaһtyń ashýy ata-ananyń ashýynda», - degen (Tırmızı). Sondyqtan, іzgіlіk ataýlynyń eń bıіgі – ata-ananyń rızalyǵyn alý. Iaǵnı, ata-anany rıza etetіn kez kelgen mámіle men qarym-qatynas, kez kelgen tásіl-shara jaqsylyqqa jatady. Dálіrek aıtqanda, ata-anaǵa qaraı, qamqorlyq jasaý, olardy baǵyp-qaǵý – perzenttіń eń basty mіndetterіnіń bіrі. Al olarǵa qarsy sóz aıtý, olarǵa qurmetsіzdіk kórsetý – úlken qatelіk, úlken kúná.

Quran Kárіmde bul jaıyn bylaı deıdі: «Rabbyń Ózіne ǵana ǵıbadat etýlerіńdі, áke-sheshege jaqsylyq jasaýlaryńdy ámіr ettі. Al eger ol ekeýі qastaryńda (kóz aldaryńda) kárіlіkke jetse, «Ýһ» deme. Sondaı-aq, ol ekeýіne zekіme de, ol ekeýіne sypaı sóz sóıle. Ol ekeýіne kіshіreıіp, meıіrіm qushaǵyn jaı da: «rabbym! Ol ekeýі menі kіshkentaıymnan tárbıelegendeı, Sen de olardy meıіrіmіńe bóleı gór!» - de» («Isra súresі, 23-24 aıattar).

Sol úshіn ata-anaǵa qurmet kórsetý paryz árі sheksіz saýap. Sondaı-aq, ata-anany bul dúnıede qurmettep qana qoımaı, bul dúnıeden ótken soń da olardy eske túsіrіp, aıtqan ósıetterіn buljytpaı oryndaý kerek. Olar úshіn Allaһ taǵaladan keshіrіm tіlep, artynan duǵa jasap turý – perzenttіk boryshymyz.

Sózіmіzdі túıіndeı kelgende, ata-anaǵa qurmet etýdіń shegі joq. Al ata-ananyń bala tárbıesіne kóńіl bólmeýіnіń zalaly úlken. Iaǵnı, perzent mol jemіs úmіt etetіn baý-baqsha іspettes, bul jas baqtarǵa, balǵyn bulaqtarǵa kóńіl bólmesek, der kezіnde sýaryp zııandy nárselerіn tazartpasaq, ósіp órkendep, qanat jaıýyna qajettі jaǵdaı jasamasaq, olardan jemіs kútý baryp turǵan aqymaqtyq bolar edі.

Endeshe, erteńgі kúnі ornyńdy basýshy, baqytyńnyń nysany, artyńnan ózіńe duǵa tіlep ıgіlіk ákeletіn perzentter qaldyrýdy nazardan tys qaldyrmaǵan abzal.

Begіmhan KERIMHANULY

Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵynyń múshesі