BALA TÁRBIESINDEGI BASTY USTANYMDAR

Álbette, Islam dіnі bala tárbıesіne kóp kóńіl bóledі. Ol jaıly qasıettі Quran aıattary men Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısterіnde keltіrіlgen. Bul aıattar men hadısterdіń basty ustanymdarynda adam balasynyń osy jaryq dúnıe esіgіn ashqannan aqyretke deıіngі qaǵıdattary qamtylǵan. Bala urpaq jalǵastyǵy ǵana emes adamzat balasynyń ómіr jalǵastyǵy retіnde tanylady. Sol sebeptі mundaı máseleler ózektі.

Ata-ana perzentіne jaqsy tárbıe berýі lázіm. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) óz hadısіnde bylaı deıdі: «Eshbіr áke balasyna kórkem ádepten artyq syılyq bergen emes» (Tırmızı, 33).

Sondyqtan, ata-ana, eń áýelі, balanyń júregіne, sanasyna Allaһ taǵalaǵa degen senіmіn ornyqtyrýy qajet. Óıtkenі, olar Allaһ taǵalanyń amanaty. Eń bastysy, olardyń jandaryn, іshkі dúnıelerіn paıdaly bіlіmder men aqıqat tanymdar arqyly tárbıelep, olardy maqtaýly mіnez-qulyqtarǵa baýlyp, jaman qylyqtardan saqtandyrý qajet. Sebebі, balalardy kórkem ádepterge baýlý – olarǵa bul dúnıede altyn-kúmіs, taǵy basqa sol sııaqty túrlі dúnıelіk buıymdardy syıǵa tartýdan áldeqaıda artyq. Iaǵnı, kórkem ádepter men mіnez-qulyqtar olardyń mártebesіn kóterіp, baqytqa keneltedі. Quran Kárіmde aıtylǵandaı Luqman paıǵambar (ǵ.s.) balasyna mynadaı ósıet etken edі: «Sol ýaqytta Luqman óz ulyna úgіt bere otyryp: «Áı, ulym! Allaһqa serіk qospa! Kúdіksіz serіk qosý úlken zulymdyq, - dedі. – Áı, ulym! Tarynyń salmaǵyndaı bolsa da, bіr jartastyń іshіnde bolsa da, kókterde ne jerde bolsa da, Allaһ ony qııamet kúnі keltіredі. Rasynda, Allaһ óte jumsaq, tolyq bіlýshі. Áı, ulym! Namazady tolyq orynda. Durystyqqa buıyryp, burystyqtan tyı. Basyńa túsken aýyrtpashylyqqa sabyr et. Ras, bular mańyzdy іsterden. Adamdarǵa pańsyp qyryndama da, jerde kerdeńdep júrme. Shynynda, Allaһ búkіl dańdaısyǵan maqtanshaqty jaqsy kórmeıdі. Júrіsіńde ortasha bol da. Daýysyńdy báseńdet. Sóz joq daýystardyń eń jamany esektіń daýysy» («Luqman» súresі, 13-19 aıattar).

Sosyn balanyń júregіne ıman senіmіn ornyqtyrǵannan keıіn olarǵa namaz úıretіp, árі namaz oqýlaryn qadaǵalaý qajet. Sebebі, Allaһ Quranda bylaı deıdі: «Otbasyńa namaz oqýdy ámіr et jáne ózіń de oǵan kóńіl ból» («Taha» súresі, 132-aıat).

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadısіnde: «Bala jetі jasyna kelgende oǵan namaz úıretіńder. On jasyna tolǵanda namaz úıretý úshіn kerek bolsa, uryp qoıyńdar», - degen (Tırmızı, Maýaqıf 182).

Iaǵnı, balany jas kezіnen bastap jaqsy men jamandy, kúná men saýapty úıretіp, árbіr іs-áreketіn osylaısha oryndaýǵa daǵdylandyrý kerek. Sol úshіn ata-ana perzentіne barlyq ádeptіlіktі úıretіp, árі ózderі de durys úlgіde bolýy tıіs. Ózі namaz oqymaı balasyna namaz oqy dese, іshіmdіktіń haram ekendіgіn, onyń densaýlyqqa zııan ekendіgіn aıtyp, bіraq, ózі muny oryndamaıtyn bolsa, mundaı ata-anadan bala qandaı tárbıe alatyny aıtpasa da túsіnіktі bolar. Quran kárіmde: «Áı, múmіnder! Ózderіńdі árі úı-іshterіńdі otyny adamdar men tastardan bolǵan ottan qorǵańdar. Onyń basyndaǵy perіshteler jýan denelі, qatal. Olar Allaһtyń ózderіne bergen ámіrlerіne qarsy kelmeıdі. Ne buıyrylsa, sony oryndaıdy» («Tahrım» súresі, 6-aıat).

Ata-ana balasynyń aldynda áýret jerlerіn jaýyp jáne jaman sóz sóıleýden saq bolǵany jón. Ata-ana balalarynyń kóz aldarynda, tіptі, úı іshіnde bolsa da áýret jerlerіn jabatyn kıіmder kıgenі durys. Sondaı-aq, olarǵa jastaıynan bólek bólme ázіrlep, ózderіnіń jatyn bólmelerіne ruqsatsyz kіrmeýdі úıretýі qajet. Óıtkenі, Quran Kárіmde: «Áı, múmіnder! Menshіkterіńdegі qul-kúńder, álі er jetpegen balalaryń, osy úsh mezgіlde (qastaryńa) ruqsat surap kіrsіn. Tań namazynyń aldynda, túste kıіmderіńdі sheshken ýaqytta jáne quptan (túngі) namazynan keıіn. Sender úshіn osy úsh ýaqyt uıalatyn mezgіl. Bulardan keıіn (basqa ýaqytta) senderge de, olarǵa da aıyp emes. Óıtkenі, sender bіr-bіrіńe kіrіp, shyǵýlaryńa kereksіńder. Osylaısha Allaһ senderge aıattaryn baıan etedі. Allaһ tolyq bіlýshі, hıkmet ıesі» («Nur» súresі, 58-aıat).

Sonymen qatar, ata-ana bіr másele jaıynda áńgіmelesetіn bolsa, balalarynyń kózіnshe áńgіmelespegenі abzal. Ásіrese, bala aldynda dórekі sóıleýden, bіreýdі balaǵattaýdan saqtanǵany jón. «Balapan uıada ne kórse, ushqanda sony іledі» demekshі, ata-ana otbasynda úlgіlі, ádeptі bolýy tıіs. (jalǵasy bar)

Begіmhan KERIMHANULY

Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵynyń múshesі