* * *

“Қазақ” атауы қалай және қашан пайда болды?

"Қазақ" атауының шығуы жөнінде түрлі пікірлер бар. Бұл үрдіс XVIII ғасырдан бері жалғасып келеді, бірақ зерттеушілер әлі бір тоқтамға келген жоқ.

Бүгінгі таңда "қазақ" этимологиясының жиырмадан астам түсіндірмелері бар. Мысалы, "қазақ" деген сөз "қаз" және "ақ" деген сөздерден шыққан. "Бұл — қаздай тізілген көш керуеніне қарап қойылған ат", — дейді немесе: "қазақ" атауы "қас" (хас) — нағыз және "сақ" — көне замандағы сақтар атауынан құралған және "хас-сақ" — нағыз сақ деген ұғымды береді", — дейді.

"Қазақ" атауы жазба деректерде қай заманнан бастап кездеседі?" деген мәселе де әлі талас тудыруда. Енисейден табылған VIII ғасырдың түркі жазба ескерткішінде "қазғақ ұғлым — "қазақ ұлым” деген сөз тіркесі кездеседі. Бұл ежелгі түркілерде "бір атаның баласы" дегенді білдірсе керек. IX—X ғасырларда Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан жерін мекендеген үш қарлұқ тайпасының "хасақтар" деген ортақ атауы болған.

Ал қарлұқтардың қазақтар этногенезіне тікелей қатысы барлығы белгілі. X ғасырдың орта шенінде Қазақстан жерінің батысынан шығысына қарай көктей өтіп Қытайға барған араб саяхатшысы Әбу Дулафтың түркі тайпаларына арналған "Рисала" деген еңбегінде "Хазлақ" деген ел аталады. Бірақ бұл атаудың арабшадан дұрыс оқылуына кей ғалымдар шүбә келтіріп жүр.

X ғасырда өмір сүрген Әбілқасым Фирдоусидің "Шаһнама" атты дастанында Афрасиаб патша Иран шахын: "Көк теңіздің терістігінде отырған қазақ жұртымды жіберіп шапқызамын", — деп қорқытады.

X—XI ғасырларға жататын араб деректері және орыс жылнамаларында Кубань жерінде әлкасакия этностық қауымы, Қара теңіздің солтүстік-шығыс жағалауында Касаг қаласы, касогтар елі туралы деректер бар. Біздіңше, бұл деректерде XI ғасырларда, одан да бұрын Дон, Днепр, Қырым түбегіне дейінгі жерлерді жаулап алған қыпшақтар бірлестігінің бір ірі жұрты — қазақтар туралы айтылады, немесе бұл заманда "қыпшақ-қазақ? деген атаулардың бір ұғымды беруі де мүмкін.

X ғасырдың орта шенінде өмір сүрген Византия императоры Константин Багрянородный: "Кавказдың солтүстік-батысында "Казахия елі" бар", — деп хабарлайды. Әзірбайжанның батысында бүгінге дейін касақ (қазақ) деп аталатын үлкен аудан бар.

1245 жылы мәмлүктік Египет мемлекетін басқарған қыпшақтар араб-қыпшақ сөздігін жасатқан. Онда "қазақ" деген сөзді "еркін, кезбё" деп аударады. Бұл терминге әлеуметтік мағына беріліп, өз руынан, тайпасынан бөлініп шығып, өзінше еркін өмір сүріп, күн көрген топты атайды.

* * *

Канбан тақтасы арқылы қалай жетістікке жетуге болады?

Канбан тақтасы - тапсырмаларды бейнелеуге арналған кең таралған құрал.

Канбан - жапон сөзі, яғни ол «көрнекі карталар» дегенді білдіреді (kan = визуалды + тыйым = карта). Бұл техниканың мақсаты - бірдеңе өндіру кезінде процестердің немесе тапсырмалардың орындалу жолын басқару.

Канбан әдісі Toyota тарихымен тығыз байланысты. Шын мәнінде, алғаш рет осы Toyota компаниясына енгізілді.

📍Канбан тақтасы тапсырма ағымын басынан аяғына дейін визуалдау үшін қолданылады. Нақтырақ айтсақ, «Істер тізімі», «Орындалу процессі» және «Дайын, яғни нәтижесі» деп аталатын үш бағаны бар.

📍Бастау үшін сіз өзіңіздің тапсырмаларыңызды «Істер» бағанына қойып, оларды жұмыс үстінде «Орындау процессі» бағанына жылжытып, тапсырманы аяқтағаннан кейін оларды «Дайын» бағанына ауыстырасыз.

Kanban тақталары процестерді басқарудың визуалды көрінісін ұсынады. Басқаша айтқанда, олар сіздің міндеттеріңіздің қалай жүріп жатқанын көруге мүмкіндік береді.

Артықшылықтары:

Жұмыстың визуализациясы және жұмыс процесі. Бұл жұмысты қарапайым тапсырмаларға бөле отырып, қадамдық дамуға негізделген. Карточкалар осы тапсырмалардың әрқайсысының жағдайын оңай бейнелеуге мүмкіндік береді.

Аяқталмаған өндіріс шегін анықтаңыз: Канбан бағаналарының бірі WIP (жұмыс үстінде немесе жұмыс үстінде) шектеулеріне негізделген. Осылайша, әр кезеңде орындалуы мүмкін тапсырмалар саны шектеледі. Идея - тапсырмаларды бастауға емес, аяқтауға назар аудару. Осылайша, басқаларды аяқтамай, процестерді бастауға жол берілмейді. Қарапайым болып көрінгенімен, бұл Канбан жоспарында ең қиын нүктелерінің бірі.

Уақытты өлшеңіз. Өндірісте уақыт - бұл ақша. Канбан сонымен қатар тапсырмалардың әрқайсысының уақытын өлшейді. Яғни, сіз тапсырманың жұмысы басталғаннан бастап аяқталғанға дейінгі уақытты өлшей аласыз (цикл уақыты).

Көрсеткіштерді оңай көру. Бір қарағанда, сіз қазір не болып жатқанын біле аласыз. Бұл түрлі -түсті карталардың арқасында жұмыс түрлерін, басымдылықты, белгілерді, мерзімдерді, уақытты және т.б. арқылы анықталады.

Кедергілерді анықтаңыз және маңызды емес нәрселерден бас тартыңыз. Уақыт есебінің арқасында қандай қиындықтар бар екенін анықтауға болады, яғни ауыр немесе көп уақытты қажет ететін және өнімділікті төмендететін тапсырмалар. Сонымен қатар, бұл маңызды емес нәрсенің бәрін жасамауға мүмкіндік береді.

Өзіңіз көріп тұрғаныңыздай, істерді жүзеге асырудың ең қарапайым әдісі - осы.

баспаға әзірлеп, жиған-терген

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі