ЕЛ-ЖҰРТ ЖАДЫНДАҒЫ ЗАҢ БАПТАРЫНАН
- Халықтың салт-дәстүрін бұзғандар заңды бұзған ретінде жазаланады.
- Қарызға алынған мал жыл өткен соң төлімен қайтарылады.
- Ұрғашы мал еркек малдан гөрі қымбат бағаланады.
- Қонақ қондырмағанға айып бар.
- Қонақасыны дұрыс бермегендер – жазаға лайық.
- Ауқатты адамдар кедейге жәрдем беруге міндетті.
- Малды және басқа жануарларды зәбірлеу – қылмыс.
- Әдеп, тәртіп бұзғандарға жаза бар.
- Тентекке әке-шеше ғана емес, бүкіл ауыл, ақсақал жауап береді.
- Арақ ішіп өлгендерге жаназа шығарылмайды және бөлек жерленеді.
- Оң жақта отырып екіқабат болған қыз қалыңсыз беріледі.
- Некесіз бала туған әйелге құрмет көрсетілмейді.
- Қарабет болған қыздың бұрымын кесіп масқаралайтын да заң бар.
- Некесіз туған бала – арамзада, мезгілсіз туған төл – арамза.
- Малдың өрісін, жусауын бұзғанға – айып.
- Екі адамның бірі боранда үсіп өлсе, оның жанындағы қасқыр ішікті адам құн төлейді. (Өйткені, бір қасқыр ішік екі адамды суыққа бермейді).
- Тәртіпсіз шәкіртке дүре соғылады.
- Еңбегі үшін әркім ақы сұрауға хақылы. Бірақ асарда, үмеде ақы сұрауға болмайды.
- Өртке, апатқа ұшыраған отбасына ауыл, көрші-қолаң көмек (ақшалай, заттай, малдай) беруге міндетті.
- Еркек қынсыз, пышақсыз, бәкісіз жүруге болмайды.
- Соғысқа жалғыз жігіт алынбайды. Екеу болс біреуі, бесеу болса үшеуі, сегіз болса бесеуі соғысқа (сарбаз) алынады.
- Жиенге сот жоқ.
- Күйеуі қайтыс болса, әйелі бір жылға дейін тұрмысқа шықпайды.
- Әйелі қайтыс болса – ер адам жылын күтпей үйленуіне рұқсат беріледі.
- Жесір әйел «ерден кетсе елден кетпейді», күйеуінің аға не інісіне тұрмысқа шығуға тиіс. Егер әйел басқа біреуге кететін болса бұл «жесір дауы» заңымен шешіледі.
- Қалындық абыройсыз болса және ол дәлелденсе, күйеу жағы қалың малын қайтарып алады.
- Ұрын келіп жүрген күйеу кейін қалындығын абыройсыз деп тапса, оның бұл сөзі қабылданбайды.
- Отанын, елін, дінін сатқандарға, дұшпанға жәрдемдескендерді ат құйрығына байлап, азаптап өлтіретін де заң болған.
- Елге масқара болғанның, опасыздың, ұрының үйін ауылдан бөлек қондырған.
- Бір кісінің екі қызын қатар алуға (үйленуге) болмайды.
- Дала заңы бойынша ерлі-зайыптылар ажырасқанда балалар әкесіне қалады.
- Дін салты бойынша еркек төрт әйел ала алады.
- Еркектің белсіздігі анықталса әйелдің айырылысуға хақысы бар.
- Әйел бала тумаса ері айырылысады және зәбірлемей төркініне еншісін беріп апарып салады.
- Доңыз етін жеуге тыйым салынған. Егер аштан өліп бара жатса рұқсат, бірақ алып кетуге болмайды.
- Өлі туған балаға ат қоймайды, намаз шығармайды.
- Ант бұзғанға айып бар.
баспаға әзірлеген
Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ
Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі
Бесқарағай ауылы, Лебяжі ауданы, Павлодар облысы
|
