«ЖАҚСЫ ОРАТОРДЫҢ ТҰТАС ДЕНЕСІ СӨЙЛЕЙДІ»

(Жестикуляция)

Кез келген спикер сөйлеп болған соң аудитория тарапынан сұрақ туындауы мүмкін. Қарсы пікірлер де болуы ықтимал. Кейбір ораторлар осыған орай арнайы – «сұрақ-жауап» айдарына уақыт бөледі. Көптеген мықты ораторлар бұл айдарды соңына қалдырып жатады. Бірақ сіз енді ғана сахнаға шығып бастаған болсаңыз, бұл айдарды соңына қалдырмаған жөн... Ал қазір, халықпен қалай сұрақ-жауап жүргізуге болатынын айтып өтеік. Сұрақ қойғанда да «Кімде сұрақ бар?», «Кім не түсінді?» деп аудиторияның мысын басып, төтесінен сұрамай, «Осы кездесуден қандай ой түйдіңіздер? Туындаған сұрақтарыңыз болса, мен жауап беруге әзірмін» деп, ашық диалогқа дайын екеніңізді көрсетсеңіз, нәтиже жақсырақ болады. Ал тыңдаушылар тарапынан сүлдем сұрақ туындамай қалса не істейміз? Сондай сәттерде «Сұрақтарыңыз болмаса, мен кеттім» деп қоштасып, шығып кетуге асықпаңыз. Күлкіге айналып, бүкіл сөйлеген сөзіңізді желге ұшырып, жоққа шығарып аласыз. «Сіздер ойлана тұрыңыздар, ал әдетте, менен мынадай сұрақтарды жиі сұрап жатады» деп өзіңізге бұған дейін түскен сұрақтарды айтып алдын-ала дайындаған өтімді жауаптарыңызды айтыңыз.

Ескере жүретін бірнеше жағдаят бар:

• Сізге қойылған сұрақ қызықты, әрі ерекше болса, сұрақ қоюшыға алғыс білдіруді ұмытпаңыз. Бұл басқа да сұрақ қоюшылардың сұхбаттасуға деген қызығушылығын арттырады.
• Егер шынымен ерекше сұрақ болса, «Маған алғаш рет мұндай сұрақ қойылып тұр» немесе «Бұл сұрақ ситуацияға басқа қырынан қарауымды талап етіп тұр» деген сияқты сөздермен бағалаңыз. Ең дұрысы, ерекше сұраққа ерекше ықыласпен жауап бергеніңіз жеткілікті.
• Егер сізге провокациялық сұрақтар қойылып жатса, ол сұраққа үнемі тікелей жауап беру шарт емес екенін біліңіз. Мәселен, «Сырласу» бағдарламасында Әйгерім Сейфолланың Мұхаммеджан Тазабековке қойған сұрағына зер салыңыз. Әйгерім Сейфолла ол кісіге нақты сұрақ қояды: «Сіз Ринат Заитов туралы бір жиында пікір айтыпсыз. Ол елдің диктофонында осы күнге дейін тарап жүр. Ринат саяси пікір айтатындай, біріншіден, әлемдік деңгейдегі жиналыстарға қатысып көрсін. Ресей, АҚШ, Қытай басшыларының қысымын көргенде, Ринат бұлай сөйлемес еді депсіз?» Бұл сұрақ екі ақынның, аға мен інінің арасына от салатын провокациялық сұрақ екенін бірден ұққан М.Тазабеков ситуацияны қолға алып: «Жалпы сіздің бұл сұрағыңыз «Шындық деген не, ақиқат деген не? Оның айтылу жолдары қандай?» деген сауалдан туындайды ғой», - деп өзі бұған дейін бірнеше жерде айтып төселген тақырыбына ойысады. Сахнада айтылатын шындық, газет беттерінде жазылатын шындық туралы жетер-жеріне жеткізіп айтады. Бір жағынан ілгерідегі сұрақ жауапсыз қалған жоқ.
• Егер бір сұрақ бірнеше рет қайталанса, әуелі жұмсақтық танытыңыз, уақыт жеткілікті болса, тағы жауап беріңіз. Егер уақыт тығыз болса «Бұл сұраққа жауап беріп өттім, басқа да сұрақтарға жауап берсем деп едім» дегендей сөздермен келесі сұраққа көшіңіз.
• Егер біреу өз пікірін білдіріп жатса, сұрағы бар ма, жоқ па, анығын жұмсақ түрде сұрауға ұялмаңыз.
• Кейде сұрақ қойғысы келсе де, ойын жеткізе алмайтын тыңдармандар болады, сондай сәтте сұрақты дұрыс қоюына көмектесіп жіберіңіз.

Көп жағдайда бұл айдар өте көңілді, сәтті өтеді. Дегенмен кейде барлығы біздің ойымыздағыдай бола бермейтінін ескере жүріңіз. Халықтың көңілінде кірбің қалмайтындай жағдай жасап, сұрақтарға барынша қысқа, нұсқа, түсінікті жауап беруге тырысыңыз. Еш уақытта провокацияға беріліп, халықтың есінде негатив әсер қалдырмаңыз. Сұрақ қоюшылардың арасында да ұрыс тууына жол бермеңіз. Әркімнің өз пікірі барын ескертіп, келісу-келіспеу барлығының тең құқығы екенін естеріне салып отырыңыз. (жалғасы бар)  

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі