САЯСИ ДИСПУТ

Өнер сахнасы импровизациясының саяси сахнадағы импровизациямен айырмашылығы – өнерде басты мақсат халықтың назарын ұстап тұру болса, саясатта ұлттық мүддеге келіп тіреледі. Саяси клеіссөзде кейбір сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деп жауап берудің онына мысалмен, оқиғамен немесе риторикалық сұрақпен жауап беру тиімді. Шешен кісінің дайындық мәтіні көп болса, ол сырып салуға жүрексініп, осы мәтіннің ізімен бастан-аяқ кете беруі мүмкін. Бұл мәтінге мүлдем мән бермеңіз дегені емес. Айтатын ойыңызды нақты фактілермен жеткізу үшін мәтін болу керек. Бастан-аяқ «рельстен шықпайтын пойыз» сияқты бір мәтіннің ізімен бір кездесуді өткізу оппненттің де, елдің де ішін пыстырады. Сондықтан өткен бөлімдерде айтылғандай, ақпарат үшін нұқсаулықтар жазып алып, қалған уақытта суырып салуға дағдыланыңыз. Мұндай импровизация түрі бірден үлкен аудитория алдында сыналмауы керек, кішігірім ортада суырып салуға бейімделе беріңіз.

Суырып салмалық десе, біздің көз алдымызға тек айтыс сахнасындағы ақындар келеді. екі ақынның кезекпен суырып салып өлеңмен айтысуын ғана импровизацияға балаймыз. Жоқ, екі адамның арасындағы әңгімеде де ұтымды сөз, ұтқыр оймен тілдесу де суырып салмалықтың бір көрінісі.

Мәселен, Уинстон Черчилль БАҚ тілшісіне сұхбат беру барысында сұрақтарға тура мағынасында жауап бермей, тілшінің ызасын келтіріп отырады. Сонда журналист қыз: «Егер мен сіздің әйеліңіз болсам, сіздің дәл осындай заржақтығыңыз үшін кеседегі шайыңызға у қосып өлтіре салар едім» деген сөзіне Черчилль: «Егер сіз сияқты әйелім болса, мен сол у қосылған кеседегі шайды ойланбай іше салар едім», - деп жауап берген екен.

Осындай қарапайым ғана екі адамның әңгімесінен туындап, дастарқан басында айтылған сөздер бұл адамдардың әлі күнге дейін атағын шығарып, атын өлтірмей келе жатыр.

Тап бермеде тауып айтатын тапқырлық біздің ұлтымызға тән қасиет. Шешендік әңгімелерді былай қойғанда, қазақ ғалымы мен өнердегі әріптестерінің арасында кездесетін әңгімелерден мысал келтіре кетейік.

1947 жыл. Ол кезде елеусіз ел едік, одақтың көлеңкесіндегі 15 руспубликаның бірі едік. Лондонда сапарлаған Кеңес делегациясының құрамында Қаныш Сәтбаев та болған екен. Сонда қазақ баласына көзі түскен Британияның саясаткері палуан денелі Қанышқа таңдана қарап: «Қазақтардың бәрі сіздей алып па?» - деп сұрапты. Сонда Сәтбаев: «О, не дегеніңіз, мен қайта қазақтардың ішіндегі ең кішкентайымын», - деп жауап қатыпты. Атақты ғалым өз ұлтының ұлылығы мен ірілігін осылайша бір ауыз сөзімен-ақ дәріптеген екен.

Бірде қызылордалық айтыскер ақындар Мұхтар Ниязов пен Нұрмат Мансұров көлікпен келе жатқанда, МАИ қызметкері тоқтатып, құжатына қарап: «нұреке, мен сізді 75-інші жылғы екен деп ойласам, 85-інші жылғы екенсіз ғой», - деген сөзіне ар жағында отырған Мұхтар Ниязов: «Сізге ұсталған сәтте он жылға қартайып кетті ғой», - деп ұтымды жауап берген екен. Сөз тапқанға қолқа жоқ, осы сөзіне күлген МАИ қызметкері ақындарды жібере қойыпты.

Көкшетау қаласының бас имамы болып қызмет істеген Қанат Қыдырмин бір топ өнерпаздармен жолға шыққанында басқа көліктер басып озып алдына түсіп кете беріпті. Сонда бір тоқтағанда Қанат ағамыз: «Жігіттер, жай жүріңдер, молданың алдына тек мәйіт шығады», - деген екен. Тікелей мағынасы да, жанама мағынасы да нысанаға дөп тиген бұл сөздің баршамызға берері көп. «Жылдамдықты асырма, өліп кетуің мүмкін» деген сөзді ұтымды жеткізе білген имамның сөзі сізге де импровизация жасауға үлгі болсын.

Тапсырма

• Кез келген кітапты ашып, ішінен көзіңізге түскен сөзге қатысты мәтін құраңыз.
• Өзіңізге ұнайтын бір фильмді дауыссыз қосып, орнына өзіңіз диалог құрыңыз.
• Отбасы мүшелерімен кезекпен соңғы сөзден жалғастырып сөйлем құрап ойнаңыз.
• Google порталындағы қызықты сұрақтарға жауап беріп көріңіз.
• Сол сұрақтарды жақындарыңызға шағын интервью ұйымдастырып көріңіз.

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі