ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚ

Әңгіме

#3 Тоқымқағар

Бала кезінде ауылға жиі баратын еді. Сол кезде әжесінің үйінде үнемі адам жиналып, қонақ үзілмейтін. Сонда жиындардың бірі кішкентай інісі Ерқанатқа арналып еді. Әжесінің кенже ұлы, қара шаңырақтың иесі Ералы ағасы отбасымен нағашысының ауылына қонаққа аттанған. Ағасының кішкентай ұлы Ерқанат үйден бірінші рет шығып, қонаққа барған. Сонда әжесі көрші-қолаңға, туыстарға қой сойып, дастарқан жайды. Осындай дәстүр бар екенін, оның аты «Тоқымқағар» екенін алғаш естігені бар.

«Тоқымқағар» - қазақтың ескі дәстүрі бойынша, жас бала алғаш рет жолаушы жүргенде берілетін жолаяқ, кәде. Алыс жолға кеткен жігіт аман-есен келсін, тоқымы жерде қалмасын деген жақсы тілек білдіруге байланысты берген. Тоқымқағуға арнайы қой немесе қозы сойылады, болмаса қазы-қарта асылады», - деп түсіндірді әжесі.

#4 Айтыс – сөз барымтасы

Айтыс көнеден келе жатқан қазақ халқының ауыз әдебиетіндегі ерекше сала. Айтыстың бірнеше түрі бар: бәдік айтыс, жұмбақ айтыс, жануар мен адамның айтысы, қыз бен жігіттің айтысы, салт айтыс.

Айтысқа түскен ақындар әр уақытта халыққа арқа сүйеп, себебі олар халықтың сөзін сөйлеген, елдің мұң-мүддесін жоқтаған.

Мысалы, айтыс ақыны Шөже Қаржаубайұлының көзі соқыр болған екен. Соны айтысқа түскен ақындар бетіне баса берген. «Шөже мен Балта» айтысында үстем тап өкілдерінің сөзін сөйлеп отырған Балтаға Шөже:

Кем-кетік толып жатыр таз бен соқыр,

Жемтік молда алдияр құран оқыр, -

Соқыр-соқыр дейсің де еш тынбайсың,

Соқыр десең құтылсаңшы Құнанбайдан, -

деп, Құнанбайдың соқырлығын, Алшынбайдың таздығын сынайды.

баспаға әзірлеп, жиған-терген

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі