РУБИК КУБИГІ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛДЫ?

  Бұл жұмбақ конструкцияның  құрылысын венгрлік сәулетші, архитектура профессоры Эрно Рубик ойлап тапты. Рубик Будапешт қолданбалы өнер академиясының интерьер дизайны факультетінде өнеркәсіп дизайны мен архитектура пәнінен мұғалім болып жұмыс істеді. Ол математикалық теория ережелер негізін түсіндіргісі келгендіктен, өзінің ойлап тапқан кубигін ең алғаш өз білім бағдарламасына кіргізген. 

Алғашқы ойыншығы 27 түрлі-түсті ағаштан жасалған кубиктерден тұрды. Уақыт өткен соң ары қарай дамытып, барлық артық нәрселерден құтылып, бір қалыпқа келтірген.  Кубик ортасына цилиндірлік бекіткіш механизм орнатылған. Ол бекіткіш басқа сыртқы кубиктермен бір-бірін тығыз байланыстырып тұрады және оларға кез келген бағытта айналуға мүмкіндік береді.

Жасап шығарған кубигін Рубик өзінің достары мен студенттеріне көрсетіп сынады. 1975 жылы Рубик ойлап тапқан ойыншығына  венгрлік  иеқұжат (патент)  жасатып алды. Кубиктің  бірінші шығарылымы жаңа жылдық сыйлық ретінде «Сиқырлы Кубик» деген атпен 1978 жылы рождестволық мейрам  қарсаңында шыққан. 1980 жылы Рубиктің кубигі үлкен табыс алып келді. Оны өндіріске айналдыру үшін «Ideal Toy Corporation» компаниясы лицензия сатып алып «Рубик кубигі» деген атаумен өндіре бастады. Венгрия, Германия, Қытай елдері кубикті сол ескі атаумен, яғни «Сиқырлы Кубик» деп пайдаланады. Ал басқа мемлекетте ол  «Рубик кубигі» деген есіммен танымал.

Өндірістің алғашқы кезеңінде 100 миллион дана кубик өндірілген, ал заңсыз шығарылған  кубиктердің саны одан да көп. Еуропа, Америка елдеріне Рубик кубигі 1980 жылдың мамыр айында, ал КСРО-ға 1981 жылы жеткен.

1980 жылы Рубик кубигі ойыншығы ең мықты өнертабыс ретінде Венгрия ұлттық сыйлығын жеңіп алады, сонымен қатар АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия секілді мемлекеттерде ең үздік ойыншық байқауларының бас жүлделерін қанжығасына байлайды. 1981 жылы Нью-Йорк мұражай топтамасында көрмеге қойылды.

Көптеген әлемдік баспаханалар  Рубик кубигін құрастыру тәсілдерін мақала етіп жариялаған. Ойыншыққа бірқатар тәжірибелер де жүргізілген. Ағылшын психологтары Рубик кубигінің феноменін зерттеу үшін өзгеше сынақ жүргізді. Олар кубикті адамға ұқсас маймылдарға жинатып көреді. Бірінші минутта шимпанзе қуыршақты қызығушылықпен құрастырады, алайда кейіннен қобалжи бастап, көңіл-күйі мүлдем түсіп кетеді. Маймылдардың бірі сынақ барысында кубикті тордан лақтырып жібереді, енді бірі жұтып қояды, ал үшіншісі парша-паршасын шығарып тас-талқан етеді. Осы сынақ нәтижесінде тек маймыл ғана емес, сонымен қатар, адамдар да келеңсіз жағдайға түседі екен. Ағылшындық психиатрлар мен невропатологтар адамға жасаған тәжірибесінде, қолындағы қуыршағын нәтижесіз айналдыра берген адам –  көңіл-күйі түсіп, ашуға бой алып, агрессияға ұшырап, ойыншықты сындыруға дейін барған. Соның себебінен  Рубик кубигін пластмасса материалынан жасап, қасына құрастыру нұсқаулығын ілестіріп сататын болған.

1983 жылы Рубик кубигінің даңқы бірден төмендеп кетеді. Тіпті сауда орындарынан табу өте қиын болды. 1985 жылы «Seven Towns» фирмасы «Ideal Toy Corporation» компаниясынан шығару құқығын сатып алып, 1991 жылы өндірісті қайта қалпына келтіреді. 1996 жылы Рубик кубигінің мәртебесі бірден шарықтап, «Seven Towns»  фирмасы АҚШ-қа 300 мың, ал Ұлыбританияға 100 мың дана сатқан.

1990 жылы Windows  компаниясы Рубик кубигінің виртуалды нұсқасын жасап шығарды. Дәл қазіргі уақытта компьютер ойынханалары осы ойын түрінен жарыстар ұйымдастырады. Жылына екі мәрте,  әлеуметтік желіден бөлек, «Дүниежүзілік Кубик Ассоциациясы» Рубик кубигін жылдамдық бойынша құрастыру жарыстарын ұйымдастырады.

Бірінші әлем чемпионаты 1982 жылы Будапешт қаласында болды. Онда 19 елден келген ұлттық құрама чемпиондары қатысты.

Қазіргі таңда Рубик кубигін аз уақыттың ішінде жинап шығу, бір қолмен жинау, аяқпен құрастыру, көзді байлап жинау, пирамида үлгісін жасау, мегамикс деген секілді номнациялар бойынша жарысады. Бұл кубикті құрастыру бойынша әлемдік рекорд - 5,66 секунд. 

Эрно Рубик Шығыс Еуропадағы ең бірінші миллонер атанып, 1988 жылы жас өнертапқыштарға арнап «Халықаралық Рубик Фондын» ашты. Қазіргі кезде ол Будапештте жеке зерттеулерімен айналысуда.

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

М.Әуезов атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар қаласы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі