«АҢ МӘНЕРІ» ТУРАЛЫ МИФОЛОГИЯ

Ежелгі мәдениетті зерттеу, көне түркі мәтіндерін тәржімелеу, ежелгі түркілердің мифологиясын еуропалық үлгілермен салыстыра зерделеу барысында Жер шары халықтарының мәдениеті ортақ, барлық халықтың мәдениеті, әдебиеті мен өнері бір-бірін өзара байытады деген ойға келесің. Әлемдік мәдениеттің аса қызғылықты құбылысы – скифтердің «аң мәнері» - көрші халықтардың өміріне елеулі ықпал жасап, батыс елдеріне өтіп, еуропалық өнерде, фольклорда, әдебиетте көрініс тапты.

«Аң мәнерінің» басты жұмбағы – мифтік жануарлар, арыстан текті бүркіттер, қанатты бұғылар, Эдип патша мен қараапйым адамдарға сұрақ қоюшы дана сфинкстер. Жаратылыста беймәлім, құпия мақұлықтардың қисапсыз алтын һәм қола мүсіншелері нені аңғартуы мүмкін

Қанатты арыстандар мен ілбісіндер жылқылар мен бұғыларды шайнап жатқан суреттер скиф және сақ тайпаларының өзара текетіресін көрсетеді деген болжамдар айтылды. Егер осы пікір шын болса, бұл оқиғалар көне жылнамаларда көрініс табар еді. Айдаһардың атқа шабуылы ғұндар мен үйсіндердің бір-бірімен шайқасын білдіріп тұрғанын бағзы заман жазушылары жазып қалдырар еді. Өйткені, ғұн тәңірқұттарының туында айдаһар бейнеленген, ал ат – көшпеліілердің басты қазынасы. Бірақ мұндай деректер, мысалы, Қытай жылнамаларында айтылмаған, Күлтегін мен Тоныкөк жайындағы ежелгі түркі мәтіндерінде, тіпті, ишара да жасалмайды. Сондықтан, тайпалар мен рулар арасындағы тайталас және оның «аң мәнерінде» көрініс табуы жөніндегі болжам расталмаған күйінде қалды.

Ендеше, алтын арыстан-құстардың (грифондардың), ертегі елесіндей мифтік мақлұхаттардың мүсіншелері нені таңбалаған?   

жиған-терген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

М.Әуезов атындағы ЖОББ мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар қаласы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі