ЖҮЙРІК БАПТАУДЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ
Жүйрік баптайтын жердің жағдайы
- Жүйрікті жаратып-таптауға байлау барысында есте болатын дүние: керме маңы таза, шөбі мол, жақын жерде таза-мөлдір бұлақ-бастау болғаны тиімді саналады.
- Жүйрікті байлаған жердің топырақ қыртысы жұмсақ, айнала ашық көрінетін дөңеске орналасады. Жердің қыртысы қатты болса, жүйрік байлаған жерге жұмсақ қайрақ құм төгеді.
- Ат байлаған жердің қыртысы қатты болса, төрт аяғы талмаусырып созылады, жұмсақ шымды болса, жылқы бойына ылғал тартып бабына түспей кешігеді.
- Жақын маңда айғай-шу болмауы әрі сасыған шалшық судан жырақ болғаны абзал.
Көшпелі қалқа-моңғол тұқымынан шыққан атақты атбегі хардел бейс Пуребжаб (1844-1932) жазып қалдырған «Құпияның құпиясы, көненің көнесі жайлы ілім» атты еңбегінде:
«Жүйрікті байлап-баптайтын орынның алдыңғы және оң жағында жақын маңда тау-төбе болмағаны абзал. Негізінен керме құруға жан-жағы ашық жер ыңғайлы. Әрі керменің оң жағы өзен-сулы, шығыс жағы тегіс жазық, батысы адырлы, жердің қыртыс топырағы сарғылтым, артқы жағында көл болса, бұл нағыз ат баптайтын орын».
Жүйрікті нұқсаннан арылту
Баптауға ұстаған кез келген жылқыда 3 түрлі ақау-нұқсан болады. Жүйрікті осы ақаулардан арылтып барып баптаған дұрыс.
- Жүйрікті үйірден ұстаған кезде ебедейсіз қылық танытып, қатты үркітіп немесе шошытып алған жағдайда бойына шошымалы ақау түседі. Бұндай ақаудың жылқы бойында бар-жоғын білу үшін: шоқтық ұшындағы ақ шеміршекті қаттырақ қысып байқайсыз. Егер жылқы аптығып, қозғалып кетпей тыныш тұрса, шошымалы ақаудың болмағаны. Сондай-ақ, баптау барысында тәжірибесіз атбегілер жас жылқыларды үркітіп шошымалы ақау түсіруі әбден мүмкін. Баптау кезінде ақау түскен жылқы алды-артына кезек сүріншектей береді. Оны анықтаудың жолы: эылқының сол жақ құлағының сыртқы шеміршегін қысқанда ауырсынады және сол жақтағы көз жанарына жұқа ақ жолақ түседі. Атбегілер осы жұқа жолақ арылған жағдайда жылқының ішкі ақауы кетті деп есептейді.
- Екінші ақау табанында болады. Табан ақаусыз жылқының аяқ тастасы нық әрі сенімді көрінеді. Егер табан ақау түскен болса, жай жүргеннің өзінде сүріншектеп, аяғының бұлшық еттерінде сәл-сәл діріл пайда болады.
- Үшінші ақау жылқының іш құрылысына түседі. Бұны аңғару кез-келген атбегінің қолынан келе бермейді. Сондықтан, атбегі адам жүйріктің ішкі ақауын шығару үшін: арасына екі күн аралатып 2-3 дүркін желе жортып жеңіл терін шығарып, ішінде ақау болмағаны. Бұл ақауларды жүйрікті түбегейлі жаратуға байлаудан 5-6 күн бұрын тексеріп көрген дұрыс.
жиған-терген
Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ
Ақсу қаласының №2 ЖОББ мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Павлодар облысы
Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі
|
