КӨРІНБЕЙТІН КҮШТЕР: ҮЙІҢІЗДЕГІ ЭЛЕКТР ЖҮЙЕСІ ҚАЛАЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙДІ

Ғылым күнделікті өмірмен кездескенде

Үйіңіздегі әрбір розетка мен ажыратқыштың артында электр энергиясының таңғажайып әлемі жасырынған - біз күнделікті қолданатын, бірақ оның принциптері мен ерекшеліктері туралы сирек ойланатын құбылыс.

Үйдің электрлік анатомиясы:

• Кіріс қалқаны - үйдің электр жүйесінің "жүрегі". Қызығы, заманауи автоматты ажыратқыштар шамадан тыс жүктемеге 0,01 секундта әрекет етеді - бұл адам көзін жыпылықтататын жылдамдықтан 20 есе тезірек!

• Сымдар - "қан айналым жүйесі". Қазақстандық үйлерде 50 жылға дейін қызмет ете алатын мыс сымдар қолданылады. Ал кеңес заманында кеңінен қолданылған алюминий сымдары атомдардың электрмиграция әсерінен 20-30 жылдан кейін "шаршап", мортсынғыш болып қалады.

• Жерге қосу - бұл жай сым емес, күрделі қауіпсіздік жүйесі. Қазақстанның дала аймағында, топырақтың жоғары кедергісі бар жерлерде, тиімді жерге қосу үшін кейде топырақтың кедергісін 5-10 есе төмендететін арнайы электрохимиялық құрамдар қолданылады!

Таңғаларлық фактілер:

• Сымдардағы электрондардың жылдамдығы шындығында өте төмен - секундына шамамен 1 мм (ұлудан да баяу!). Алайда, электр сигналы жарық жылдамдығына жақын жылдамдықпен таралады. Бұл адамдар кезегі сияқты: бірінші адам қадам жасағанда, соңғысы да бірден қозғалады, дегенмен адамдардың өздері баяу қозғалады.

• Елеусіз энергия шығындары. Орташа үйде электр энергиясының 15%-ға дейін құрылғылардың күту режимінде жұмсалады. Розеткада қалдырылған теледидар, микротолқынды пеш және зарядтау құрылғысы бір жылда шамамен 15 000 теңгеге электр энергиясын "жеуі" мүмкін!

• Температуралық парадокс. -40°C температурада (Солтүстік Қазақстанда жиі кездесетін температура) мыс сымдардың электрлік кедергісі 15%-ға төмендейді, бұл теориялық тұрғыдан желінің тиімділігін арттырады. Алайда, пластик оқшаулағыш морт болып, зақымдану қаупін тудырады.

* * *

КОМПЬЮТЕРЛЕРДІҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ: ДИНОЗАВРЛАРДАН ҚАЛТА МОНСТРЛАРЫНА ДЕЙІН

Гигабайт тоңазытқыш өлшемінде болған кезде

Компьютерлік эволюция - адамзат тарихындағы ең жылдам технологиялық секіріс, қызықты салыстыруларға толы!

Ең күлкілі фактілер:

• IBM Hard Drive (1956) шамамен 1 тонна салмақта болып, тек 5 МБ деректерді сақтай алатын - бүгінде мұндай "дискіге" бір селфи де сыймас еді! Оны тасымалдау үшін жүк ұшағы қажет болатын.

• "Мобильді" Osborne 1 (1981) 11 кг салмақта болып, "портативті" саналатын. Темекі қорабы өлшеміндегі экраны бір жолда 52 таңбаны көрсететін - өз заманының нағыз технологиялық жетістігі!

• Apollo компьютері, 1969 жылы адамдарды Айға жіберген, 4 КБ жедел жады бар еді. Қазіргі микротолқынды пеш 1000 есе ақылдырақ - яғни, біз палов жылыту үшін NASA-ның ай миссиясына қарағанда көбірек есептеу қуатын пайдаланамыз!

Қызықты факт: Егер автокөліктер компьютерлер сияқты (Мур заңы бойынша) сол жылдамдықпен жетілдірілген болса, қазіргі машина сағатына 500 000 км жылдамдыққа дейін үдеп, бір литр бензинмен 1 000 000 км жүріп, бір шыны кофе құнындай болар еді!

баспаға әзірлеп, жиған-терген

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі