ҚАЗАҚТЫҢ ЫРЫМ мен ТЫЙЫМ ТЫЛСЫМДАРЫНЫҢ ӨМІРДЕ ӨЗ ОРЫНДАРЫ БАР

Ішіне дұға жазылған тұмар тағу – түркілік дәстүр. Тұмар сөз – түркінің «тума иер» сөзінің кірігуінен пайда болған. Бұл туған жерді қадірлеп, қастерлеуден шыққан дәстүр.

* * *

Түнге қарай тағам біткеннің бетін ашық қалдырмау керектігін әркім де білуі тиіс.

* * *

Арам тиген нәрсені адалдау үшін, су болмай қалса, құм пайдаланылады. Үш рет сумен жуып, бір рет шаяды.

* * *

Күйеу бала қайын жұртында бас ұстамайды, бата бермейді, сүйекке түспейді.

* * *

Суға, желге қарсы, жол үстіне, күл-қоқысқа және елдің көзінше дәрет сындыруға болмайды.

* * *

Балалардың есінде болатын бір жағдай: әжетханаға сол аяқпен кіріп, оң аяқпен шығу керек. Әжетхана ішінде сәлем алып, сәлем беруге, бекер отыруға, газет оқуға, көп сөйлеуге болмайды.

* * *

Ішімдіктер құйылған ыдыс жеті рет жуылу керек.

* * *

Қазақ халқында қаңтар айында өсімдіктерде тіршілік тоқтап, өспейтінін ескеріп, ұрпақ та өспей, қаңтарылып қалуы мүмкін деп, қаңтар айында қыз ұзатуды, келін түсіруді дұрыс санамаған.

* * *

Ежелгі бабалар қой қозы науқаны аяқталмай, малды сатуға әрі сыйлауға тыйым салған.

* * *

Ай толған кезде ай сәулесі адамның барлық күш-қуатын алуға тырысатын көрінеді.

* * *

Ай сәулесінің сау адамды ауру етуге, тіпті өлімге алып барар күші бар екендігін де білгендіктен, ұйықтағанда ай сәулесінің бетке түспеуін, ай жарығында көп жүріп қалмауын үлкендер қадағалап отыруды әдетке айналдырып отырған.

* * *

Толған ай кезінде адамға әсер етерлік құбылыстардың болатынын ескеріп, наным-сенімге байланысты халықта төмендегідей көптеген ырымдар қалыптасқан:

Жалаңбас далада жүрмеу;

Айға ұзақ қарамау;

Әсіресе жас нәрестенің бетіне ай сәулесін түсірмеу;

Айға қарата саусақ шошайтпау;

Айға қарап тұрып дәрет сындырмау.

* * *

Жаңа үйленгендерге берілетін неке суына қойылатын талап – ол өмірлерің қанттай тәтті болса да, тұздай ащы болса да, бір дәммен анттасып ішкен соң, серт бұзғанды тұз атады, дәм атады деп, неке суына міндетті түрде тұз бен қантты араластырып қосу

* * *

Ас атасы – нанды қасиетті санап, алыс сапарға жүріп бара жатқан адамға тістетіп алып, үйдің төріне іліп, сақтап қоятын ырым да бар. Оның сыры – тіс тиген нан үзілместен орнында тұрған болса, тісі тиген адам орнына оралмақ та, жазатйым жібі үзіліп түсетін болса, тісі тиген адамнан күдер үзуді меңзегені.

баспаға әзірлеген

Бегімхан  Ибрагим (КЕРІМХАНҰЛЫ) >>

Ақсу қаласының Абай атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар облысы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі