ҚАЗАҚТЫҢ ӘДЕТ-ҒҰРЫП, ЖӨН-ЖОСЫҚТАРЫ

• Ертеде қарабет болған әйелдің бұрымын кесіп жазалаған. Бұрын қазақ арасында бұрымсыз әйел мүлде болмаған.
• Малдың өрісін, жусауын, тынысын бұзғанға айып салынған.
• Қасқыр ішікті адамның жанындағы кісі суыққа үсіп өлсе, ішікті құн төлеген. Өйткені бір қасқыр ішік екі адамды суықтан сақтай алады.
• Бір кісінің екі қызын қатар әйелдікке алуға рұқсат етілмеген. Егер алған әйелі қайтыс болса, екіші қызын алуға болады.
• Үйге келген кісіге «сен кімсің?» демейді, ықылас білдіріп, төрге шақыру – ата дәстүріміз.
• Қонақтың көлігін мінбейді, ұнамды затын сұрау қазақ әдетінде жоқ, ұят іс болады.
• Қонақ келгенде үй сыпырмайды, балаларына ұрыспайды, үй иелері ренжіспейді.
• Қонаққа ренжу ұлт әдетінде мүлде жоқ.
• Қонақтың киімін кимейді.
• Сапарға шыққанда «пәлен уақытта келемін» деп жол кеспейді.
• Күйеу бас ұстамайды.
• Күйеу мен қыздың төл сыбағасы – төс пен асықты жігіт.
• Жасы үлкен болса да әкесі бар адам бас ұстамайды.
• Құлаған үй ішіне, мал қорасы ішіне дәретке отырмайды, киесі соғады.
• Кешке, түнде ауру-сырқат адамның көңілін сұрамайды.
• Кедей-кепшікті, жетім-жесірлерді демеу үшін бұрынғы байлар мен мырзалар шүлен таратып, оларға мал-мүлік, азық-түлік үлестірген.
• Ең жақын туысы, ілігі қайтыс болғанда жол-жөнекей айта салмай, жөн білетін кісі әдейі барып естіртеді.
• Жаңа түскен келінді күйеудің туыстары арнайы «үй көрсетуге» шақырады. Оған дейін келін ол үйлерге бара алмайды.
• Күйеуді қыздың (келіншектің) туыстары да үйіне шақырады. Оны «есік ашар» деп атайды.
• Қонаққа үй иесі аттанарда «бұйымтайыңыз бар ма?» деп сұрайды. Бұл «тілегіңіз, қалағаныңыз бар ма?» деген сөз. Қонақтың тілегін орындау парыз әрі құрмет.
• Батыр, ақын, әнші және сол сияқты көпке белгілі, құрметті адамдардың отырған орнына қазақтар жас балаларын аунатып, сондай болсын деп тілек тілейді.
• Шалбарды отырып, оң аяқтан киеді, сол аяқтан шешеді.
• Құрдас адамдар қалжыңдасып, әзілдесіп отырады. Мұны ерсі санауға болмайды. Құрдастық қалжың басқа халықтар дәстүрінде жоқ, тек қазақтарда ғана бар.
• Кәрі кісілерге жұмсақ, дәмді тағамдар даярлап апарып сыйлайды. Мұны «бел көтерер» деп атайды.
• Қыз алған жақ қыздың анасына «сүт ақы», әкесіне «жігіт-түйе» деген тарту жасайды. Ол қымбат киім, кілем, ат т.б. болуы шарт.
• Халықта «астың аласы жаман» деген сөз бар. Дастарқан үстіндегі адамдарға тамақты бірдей бөледі.
• Жас босанған әйел итке «кет» десе, оның тісі түсіп қалады деген халық жорамалы бар.
• Аққуды атпайды. Ол өте киелі құс, киесі соғады.
• Ауыл жанындағы суда жүрген құсты атуға, үркітуге болмайды.
• Балапан шығарған құсты атпайды.
• Құс ұясын бұзбайды, құмырсқаның илеуін баспайды.
• Ел су алып отырған жерге шомылмайды.
• Су алатын жерге дәретке отырмайды, кір жумайды, күл төкпейді.

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Лебяжі ауданы, Павлодар облысы