БАПКЕРЛЕРГЕ ҚОСЫМША КЕҢЕС
Жүйрік баптаудың қыр-сыры көп:
Мысалы, жілік майы толмаған қуаты төмен жылқы мен қоңды жылқының етін қатыруды бірдей тәсілмен атқаруға болмайды. Атбегілер үшін баптаған жүйрігінің күш-қуатын қалыпты жағдайда ұстау оңай да, оның ішін дәл тарттыру өте қиын. Жалпы атбегілердің шеберлігі – жүйріктің ішін тарттырудың құпиясын меңгеруімен өлшенеді. Сондай-ақ, бәйге атты шабар етіне келтіруді толық игеру ат баптаудағы басты мәселе. Сондықтан да, жүйрік баптау барысында жалпыға ортақ қателесуге болмайтын қағидаларды еске салуды жөн көрдік.
- Ауа райы дымқыл немесе ылғалы мол жерде байланған жылқының тезегі сұйылып, тышқақтап, жөтеле беруі мүмкін.
- Қарынсал немесе кеңқұрсақ жүйрікті бәйгеге қосқанда аш жіберуге болмайды.
- Терісі жұқа, еті көбең, арықтау жүйрікті жарысқа шығар алдында денесін күні бұрын сулап (жауын-шашын болса тіпті жақсы), бәйге жолына шығармай тұрып бір дүркін жабулау әдісі арқылы жеңіл терін алған дұрыс.
- Ыстық немесе қуаңшылық айларында күндіз аттың терін алуға болмайды.
- Жүйрікті шаптырмай жабулап тер алу барысында: киіз немесе қоңыр аңның терісі тәрізді сұйық сіңірмейтін жеңіл затпен жабулаған жөн.
- Байланған жүйріктің арық-семіздігін жетік білмеуден баптау барысында кемшіліктер орын алып, аттың тынысы бітеліп, аяғы ақсайды. Бұндай жағдайда білетін адамды шақырып қан алдырған дұрыс.
- Денесі мығым, кебеже қарын, қабырғасы ұзын, сүбесі қалың жүйрікті ерте байлап, ерте жіберу керек.
- Бітімі жіңішке, бойы сұңғақ, қасы жұмсақ, сүбесі жұқа жүйрікті ерте байлап, кеш жібереді.
- Жауын-шашын аз қуаң ылдары ат байлаған керме маңына үнемі су шашып, салқындатып отырады.
- Аптап ыстық басылмай ұзаққа созылған жағдайда кермені жасыл желекті ылғалы мол, жасанды жерге ауыстырған дұрыс.
- Жүйріктің іш тартуы бұзыла берсе, күнделікті ішетін суын ауыстыр немесе қарақурайға тұз қосып суға қайнатып ішкіз. Оған болмаса, ыстық сумен бауырын булап, соңынан суық сумен жу.
- Жүйрікті баптау барысында тер алу, іш тарттыру, әртүрлі жарыстар ұйымдастырудың сыртында оны демалдыру жайын жақсы білген жөн.
- Жүйрік атты жаздыкүні түнде қоя беріп, күндіз үш уақыт биенің сүтін беріп, жабулап мама ағашқа байлап бағады.
- Шілденің ай толған күні (ескіше 15 жанасында) таң асырған дұрыс.
- Жазғы маусымда жүйрік атты тоғайлы, шыбын-шіркейлі, ой жерге оттатуға, жайылтуға болмайды.
- Өзенді жердің өлең шөбін жүйрікке жегізуге болмайды.
- Жүйрікке күнара 1-2 литр сиыр сүтін беріп тұрса артық болмайды.
- Сұлы көп жеген жылқының іші майланады (жүрегі майланса атерлі) шапқан кезде ішкі майлары ыдырап, аттың кеудесіне қан түсіреді. Сұлыны шектен тыс көп беруге болмайды.
- Өте көп сұлы жеп семірген жүйріктің қолаңсасынан қан алса іш майы тез ыдырайды.
- Баптау кезінде жүйрікті арқандап ашықтыруға болмайды. «Шабар атты тоғы игі» дегенді ұмытпау қажет.
- Жүйрікті аш шаптыруға болмайды қартасы түйіліп, өліп кетуі ықтимал.
- Баптауда тұрған жүйрікті сортаң жерге жайылтуға болмайды.
- Бабына толық келмеген жүйрікті алғашқы кездері ұзақ қара жарысқа салуға болмайды. Тұяғы қызып, құрышы қайтып, аяғы ауырғандықтан алып қашатын жайттар туады.
жиған-терген
Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ
Ақсу қаласының №2 ЖОББ мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Павлодар облысы
Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі
|
