ҚАЗАҚТЫҢ ӘДЕТ-ҒҰРЫП, ЖӨН-ЖОСЫҚТАРЫ

• Сұрағандарға қарыз беру – үлкен адамгершілік. Егер сұраған адам «пайғамбар қарызы» деп сұраса оған сөз айтпай беру керек. Пайғамбарды атағаны оның қатты қысылып тұрғандығының әрі сөзсіз қайтаратындығының белгісі әрі кепілі.
• «Жылу» жинағанда ел-жұрт көмек береді (мал, ақша, т.б.).
• Иесі сатқан малының сілекейін орамалмен сүтіп алады. «Мал сілекейі» деген бұл ырым мал басы кемімесін, киесі кетіп қалмасын деген қағидадан шыққан.
• Үйге келген кісіні жылы шыраймен қарсы алады.
• Ұзатылып бара жатқан қыз артына қарамайды.
• Біреудің жақыны (әкесі, шешесі, бауыры, баласы, т.б.) қайтыс болса, сыйласқан адамдар сол кісіні үйге шақырады. Бұл ұлттың ежелден келе жатқан дәстүрі.
• Жігіт – қызға, жас палуан – қарт палуанға, жас ақын – аға ақынға жолын береді. Бұл –  мәрттіктің, қазақтық қалыптың шын белгісі.
• Көршімен тату тұру жақсы қасиет.
• Туыс-туған, ілік, жекжаттармен араласып-құраласып тұру – ұлттық паыз.
• Жақын-жуық, дос-жарандарды үйіне шақыру, олар шақырғанда кешікпей бару – ежелден қалыптасқан дәстүр.
• Қарттарға сәлем беру, науқастың көңілін сұрау – азаматтық үлкен міндет.
• Күйеуі қайтыс болған әйел жыл толмай тұрмысқа шықпайды.
• Нағашы-жиен, жезде-балдыз жарасты әзілдесіп, қалжыңдасып отыруы – ежелгі әдет.
• Екіқабат әйелден айырылыспайды, сол сияқты ондай әйелмен некеге отырмайдыы. Әйел босанғаннан кейін рұқсат етіледі.
• Үлкен кісілер жақсы көрген жасты арқасынан ғұрып бар.
• Баласына қалыңдық іздеген аа-ана әулетінде ұрпаққа зиянды, тұқым қуалайтын ауруы жоқ отбасына ғана құда түседі.
• Жұқпалы ауру, қояншық, алапес дерттерінен өлген адамдарды оқшау жерлеген.
• Қайтыс болған ұлының әйеліне атасының үйленуіне жол жоқ.
• Оң жақта отырып екіқабат болып қалған қыз қалыңдықсыз беріледі.
• Әйелдер қолын жумай мал желінін ұстамайды.
• Кірдің суы аяқ басатын жерге, көз көретін жерге төкпейді.
• Күлді баспайды.
• Жыртқыш, арам құстардың етін жеуге болмайды.
• Жол, жөн сұрағандарға бағыт сілтейді, жолға салады.
• Шаршап-шалдыққандарға сусын, тамақ беріп, қамқорлық жасайды, тыныс алдырады.
• Қиын сәттерде жолдасын жолға тастамайды.
• Дастарқан үстінде әбес, былапыт сөз сөйлемейді. Мұндайларға «дастарқан үстінде отырмыз» деп ескерту жасайды.
• Біреудің үйінде ірілік, дөрекілік жасамайды. Ондай жағдайда «шаңыраққа қара» деген зіл айтады.
• Үкі тағылған, яғни айттырылған қызға құда жібермейді, сөз салмайды.
• Арақ ішу – жамандықтың тура жолы.
• Ұзатылған қыз жыл толмай өз үйіне келуіне рұқсат жоқ. Ол әбестік, ұят іс болып саналады.
• Қазақ әйелі орындықта аяғын айқастырып отырмайды.
• Ұры, барымташы қылмыс үстінде қаза тапса, оған құн төленбейді.
• Асарда, үмеде, қолғабыста ешкім еңбегіне ақы сұрамайды.
• Қарызға алған ұрғашы мал жыл өткен соң төлімен қайтарылады.
• Әкесіз бала туған әйелге құрмет көрсетілмейді.

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Лебяжі ауданы, Павлодар облысы