МЕЛЖЕМДІ

Күшті, мықты, бекем, берік.

Мелжемдеу – мыжу, езу.

Мысалдар:

1. Арыстан алысына түсіп, жауырыны жерге тимеген мелжемді жігіттер бүгін талай орыстың төбе құйқасын шайнайтын секілді.

(І.Жансүгіров, Жолдастар)

2. Алайда жан алып, жан беріскен ымырасыз айқас жүріп жатыр. Шабдар – інісінен гөрі шомбал, мелжемді. Әмірсана – қырым еті жоқ, тарамыс, сида... Ал енді қидаласуда титтей жоқ.

(Қ.Жұмаділов, Дарабоз: 1 кітап)

3. Сірә көп жылдар бойындағы тәжірибе арқылы қамбыл боп алған әміршіл тәркінен де, саусағына ескірген, жалғыз неке сақыйнасын салған қолының мелжемді қыймылынан да көріп тұр.

(Л.Толстой, Анна Каренина /Ғали Орманов аудармасы/)

4. Қайрақбайдың айтуынша, Амангелді қолы, патша өкіметінің әскерін осы шөл-тақырға алдастырып шығарып алған да, қапысын тауып, мелжемдей қырған, менің әкем де сонда жараланған...

(С.Мұқанов, Мөлдір махаббат)

КӘНІГІ

Машықтанған, тәжірибелі, әккі, жырынды, ысылдаған, тісқаққан.

Мысалдар:

1. Түрік халықтарының жай-күйіне кәнігі Штернберг, Самойлович, Тан-Богораз, Каганович сықылды профессорлар <…> өлең қазынасын зерттеуіне тілеулестігін білдірді.

(Ж.Аймауытов, Асыл қазына жиналса екен)

2. Оның айтуынша ол биікке көтерілетін жалғыз тұс – Оқжетпестің Абылай алаңы жақ желкесі. Бірақ, аттың аты ғана және бұрын көтеріліп кәнігі болған ат қана шыға алады.

(С.Мұқанов, Аққан жұлдыз: 2 кітап)

3. Кәнігі кәрі көз әлгілердің әскер емес екенін бірден аңлады.

(Ш.Мұртаза, Қызыл жебе: 2 кітап)

4. Баймұрат пен Мөңке-Жырғал екі-үш дүркін найза сілтесіп өтті. Қабанбай Төртуыл батырының қалт жібермес кәнігі шеберлігіне разы боп, сүйсіне қарап тұр.

(Қ.Жұмаділов, Дарабоз: 1 кітап)

5. Әрине, Толстойдай алыпты жеткізе аудару қанша кәнігі әдебиетші, сұңғыла ақын болғанымен Ғалиға оңай емес.

(Т.Ахтанов, Сөз азабы мақаласы)

БӘЛІ

1. Мадақтау, қошеметтеу мағынасындағы сөз; бәрекелді, жарайсың;
2. Пай-пай, паһ, шіркін.

Мысалдар:

1. «Тым аса семірген жоқ әлі», - дейді.

«Жолығып, жолда аралап байқап едік,

Жылқыңыз семіз екен, бәлі», - дейді.

(Ш.Құдайбердіұлы, Бай мен қонақ)

2. <…> деп орыс-қазақ коммунистеріне батпақ шашып жүргенде, екінші бір мырзалар үйде отырып, «Бәлі! Бәлі...» деп қостап, алақандарын шапалақтасқан еді.

(С.Сейфуллин, Қазақтың көркем әдебиеті туралы)

3. – Бәлі, бәлі, дәл айттың! Ұл тапқаным өзі – сол алтын тапқаным екен... Алтын менде болғанша, елде болсын. Мені ұл қуантсын, ұлым елін, жұртын қуантсын!.. – деді.

(М.Әуезов, Шыңғыстау)

4. – Бәлі, бәлі, - деп қу ете қалды. Мұқтан мен Ғабдолла, түсті сәті, қатып шықты! Кәне, қайталап айт жазып алайық!..

(С.Мұқанов, Ділдәштің дауы)

5. – Бәлі – деп сүйеді әжей немересін,

Сүйе алмай қалатындай бұдан былай.

(Ж.Молдағалиев, Қиял қанаты)

әзірлеген

Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ

М.Әуезов атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Павлодар қаласы

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі